Steroidlar, ularni osimlik va hayvon organizmida tarqalishi
Steroid birikmalar. Steroid birikmalarni tabiatga tarqalishi ular molekulasining perpidro fenintren hamda siklopentandan olinishi, xosalari va ahamiyati tuzulganligi.
Fenantren. Fenantren antratsenning izoizomeridir. U hom toshkomir smolasida antratsen bilan birga uchraydi.fenfntren spirtga va benzolda oson eriydi. Uning shu xususiyatlaridan foydalanib antratsendan ajratib olinadi.Fenantren 1010S da suyuqlanadigan kristal modda. Uning tuzilishi quyidagicha:
Piroliz natijasida undan atsetilin, propan, benzol, touol shunga o‘xshash moddalar hosil qiladi.
1,4,5,8,-2, 2,3,6,7,-β, 9,10- ҳолатлар.
Antratsen. 300-3500 fransiyadagi toshkomir fraksiyadan olinadi.
Fenantrenning tuzilishi uning oksidlanishi natijasida difen kislota hosil bolishi bilan ham isbotlangan:
O-ditolil, dibenzol va stileden qizdirilgan nay orqali otkazilganda ham fenantren hosil bolishi uning yuqoridagi tuzilishiga ega ekanligini tasdiqlaydi.
Sterinlarning uglerod skeleti fenantren va besh azoli sikllarning ozoaro kondensirlangan sistemasidan iborat:
Siklopentano pergidrofenantren.
Bularga yana xolistrin, ergosteron va boshqa birikmalarni korsatish mumkin.
Sterogedlar murakkab tuzilgan bolib, molekulasi tortta halqaning bir biriga qoshilishidan hosil bolgan. Bu halqaning uchtasi fenantren hosilasi hisoblangan pergidrofenantrenni tashkil etsa, bittasi siklopentaidam iborat. Bu halqalar bir biriga qoshilishi natijasida siplopentaio pergidrofenantren hosil boladi. Barcha sterogidlar shu birikmaning hosilalaridar.
Steroidlarga sterollar deb ataladigan yuqori molekulyar spirtlar va ularning murakkab efirlari hisoblangan steridlar ham kiradi.Undan tashqari, bazi sapogeninlar, alkaloidlar, gipozidlar va garmonlar ham steroidlar gruppasiga mansub. Sterogidlar asosan hayvonlar organizmida uchraydi. Keyingi vaqtlarda bu birikmalarning kopi osimlikdan ham ajratib olingan.
Steroidlarga mansub bolgan va hayvon organizmida kop tarqalgan xolesterin, keyingi yillarda osimliklar gulining changdonida loviyaning urugpalla barglarida va kartoshkada ham bolishi mumkin masalan spektriskopi, usulida aniqlangan.
Osimliklarda uchraydigan boshqa moddalar. Steroid va Izoprenoidlar. Terpenlar. Fenol birikmalari. Polimer fenol birikmalari.
Steroidlar murakkab tuzilgan bolib, molekulasi tortta halqaning bir-biriga qoshilishidan hosil bolgan. Bu halqalarning uchtasi fenantren hosilasi hisoblangan pergidrofenantrenni tashkil qilsa bittasi siklopentandan iborat. Bu halqalar bir- biri bilan qoshilishi natijasida siklopentan pergidrofenantren hosil boladi. Barcha steroidlar shu birikmasining hosilalaridar:
Siklopentanopergidro fenantren
Biroq steroidlar hosil bolishi yuqorida korsatilgan fenantren birikmasi bilan bogliq emas. Ular tirik organizmlarda izoprenoidlarning halqalanishi natijasida hosil boladi.
Steroidlarga steroidlar deb atamaydigan yuqori molekulyar spirtlar va ularning murakkab efirlari hisoblangan steroidlar ham kiradi. Undan tashqari, bazi sapogeninlar, alkaloidlar glinozidlar va garmonlar ham steroidlar gruppasiga mansub. Steroidlar, asosan, hayvonlar organizmida uchraydi. Keyingi vaqtlarda bu birikmalarning kopi osimliklardan ham ajratib olingan.
Steroidlarga mansub bolgan va hayvonlar organizimida kop tarqalgan xolesborin, keyingi yillarda osimliklar gulining changdonida, loviyaning urugpalla bariglarida va kartoshkada ham bolishi mass-spektroskopiya usulida aniqlangan. Osimliklar tarkibidan xolesteringa oxshash boshqa birikmalar origosterinlar ham topilgan masalan bugdoy donida ergosterol uchraydi:
Steroidlar oqsillar bilan murakkab kompleks hosil qilib, moddalar almashinuvini boshqarishda muhim ahamiyatga ega bolgan hujayra membranalarining tuzilishida ishtirok etadi.
Xolesterin molekulasida bitta ikkilamchi spirt gruppa va bitta qoshbog bor, u bir molekula galoidni biriktirib oladi. Inson va hayvonlar organizmi kalestirinni faqat oziq moddalar bilan birga qabul qilinmasdan ( lanomerdan) organik erituvchilar yordamida ajratib olinadi.
Ergosterin molekulasida ham bitta ikkilamchi spirt gruppa bor. Uning shunisi ahamiyatlidir, u ultrabinafsha nurlar tasirida izomerlanib vitamin D ga aylanadi. Bu vitamin raxit kasalligini oldini olishda yordam beradi:
Gormonlar kimyoviy tabiati jihatdan ikki gruppaga bolinadi:
1. Aminokislotalar va ularga yaqin birikmalar: adrenalin, tiroksin, insulin, gipofiz bezining oldingi qismida ishlanadigan gormonlar va boshqalar kiradi.
2. Molekulalari siklopentanofenantrayen halqasidan tashkil topgan steroid gormonlar: jinsiy organ bezlari ishlab chiqaradigan gormonlar va buyrak usti bezining postloq qismida ishlatiladigan gormonlar.
Steroid gormonlar modda almashinishida, osish va rivojlanish, qarilik, kopayish protseslarini tartibga solib turadi. Organizmning ish qobilyatiga va sezgi organlarining faoliyatiga tasir etadi.
Steroid gormonlar steroidlar uglerodi skeletining hosilalaridir Masalan: jinsiy bezlar ishlab chiqaradigan jinsiy gormonlardan erkaklar gormonlar androsteron quyidagicha tuzilgan.
Ayollar jinsiy gormoni-estron esa androsteran molekulasiga qaraganda kam gidrogenlangan va molekulasida bitta benzol halqasi bor:
Do'stlaringiz bilan baham: |