Statistika fanidan glossariy

O’rtacha garmonik miqdor – bu o’rtacha arifmetik miqdorning teskari , ya’ni z=-1 bo’lgan darajasiga tengdir.
Variatsion qatorlarda o’rtachani hisoblashning payt(moment) usuli. Bu usulda o’rtacha arifmetikni xossalaridan foydalanib o’rtacha miqdorlar hisoblanadi.
Moda deganda to’plamda belgining eng ko’p uchraydigan miqdoriga aytiladi.
Mediana deyilganda to’plamni teng ikkiga bo’luvchi varianta tushuniladi.
Kvartili, detsili, protsentili. To’rtdan bir qismiga va qator boshlanishini to’rtdan uch qismi masofasiga to’g’ri keladigan miqdorlar kvartili, o’ndan bir qismi – detsili, yuzdan bir qismi – protsentili deyiladi.
“Variatsiya” so’zi lotincha “variatio” so’zidan kelib chiqqan bo’lib, o’zgarish, farq, tebranishni bildiradi. Ammo har qanday farq ham variatsiya bo’lavermaydi.
Statistikada variatsiya deganda, o’zaro qarama-qarshi omillar ta’sirida bo’lgan, bir turli birlikdan tashkil topgan miqdoriy o’zgarishlarga tushuniladi.
Variatsion kenglik – belgining eng katta va kichik hadlari orasidagi farq (tafovut).
O’rtacha chiziqli chetlanish ( ) variantalar bilan o’rtacha farqining variantalar soniga nisbatidir.
O’rtacha kvadrat chetlanish yoki dispersiya ( ) deb, variantlar bilan o’rtachani farqi kvadratlari yig’indisining variantlar soni nisbatiga aytiladi.
O’rtacha kvadratik chetlanish ( ) deb, o’rtacha kvadrat chetlanishning kvadrat ildizdan chiqarilgan miqdoriga aytiladi.
Variatsiya koeffitsienti (V) deganda, o’rtacha kvadratik tafovutning ( ) o’rtacha miqdorga ( ) nisbati tushuniladi.
Ostsillyatsiya koeffitsienti o’rtacha atrofida belgining chet hadlarini nisbiy ifodalaydi va quyidagi formula bilan aniqlanadi:
Nisbiy chiziqli chetlanish mutlaq tafovutlar qiymatini o’rtacha miqdordagi hissasini xarakterlaydi.
Guruhlararo dispersiya o’rganilayotgan variatsiyani ifodalaydi. Bu variatsiya guruhlash asosi qilib olingan omil belgi ta’sirida paydo bo’ladi. Guruhlararo dispersiya umumiy o’rtacha atrofida bo’lgan guruh (shaxsiy) o’rtachalarining tebranishini xarakterlaydi.