Статик ва динамик моделлар

Aim.uz

Статик ва динамик моделлар

Автоматик ростлаш тизимларининг статик ва динамик хоссалари тизимдаги таркибий элементларнинг шу характеристикалари орқали аниқланади.

Элемент ёки тизимнинг статик характеристикаси деб ўрнатилган режим жараёнидаги чиқиш ва кириш параметрларининг нисбатига айтилади. Бу нисбат аналитик ёки график усул билан ифодаланади ва ҳисоблаш ёки тажриба усуллари билан аниқланади.
Чизиқли ва чизиқли бўлмаган статик характеристикалар мавжуд. Агар характеристика чизиқли тенгламалар орқали тавсифланиб тўғри чизиқ билан тасвирланса, бу чизиқли статик характеристика бўлади. Чизиқли статикага эга бўлган элемент (ёки тизим) чизиқли элемент (ёки тизим) дейилади. Агар ўрнатилган иш режимида бўғин тавсифи чизиқли бўлмаган тенглама орқали берилса ва характеристикаси эгри ёки синик чизиқлар билан тасвирланса, бу бўғин чизиқли бўлмаган характеристика дейилади. Люфт ва қуруқ ишқаланишлар статик характеристикаларни чизиқли бўлмаган кўринишга олиб келади. Чизиқли бўлмаган автоматик тизимларни ҳисоблаш ғоят мураккабдир.
Тизимнинг статик ҳарактеристикасини аналитик усулда аниқлашда тизимнинг турғунлашган ҳолати учун энергетик ва моддий баланс тенгламалари тузилади. Баланс тенгламаларидан номаълум катталиклар топилиб, АРТ даги ростланувчи объект ёки бўғиннинг чиқиш ва кириш параметрларининг нисбати аниқланади.
Объектнинг статик характеристикасини тажриба орқали аниқлашнинг фаол ва пассив усули мавжуд. Фаол усулда модда ёки энергияни объектга узатувчи линияда ўрнатилган ижро этувчи механизмнинг ростловчи органи ёрдамида объектнинг бир неча мувозанат ҳолати бирин-кетин ўрнатилади, бунда катталикнинг кириш қиймати ҳар хил бўлиб, тегишли чиқиш координаталари ўлчанади. Олинган маълумотларга кўра тузилган графикдан объектнинг кучайиш коэффициенти аниқланади. Объектнинг чиқиш катталиги, одатда, бир неча кириш катталикларига боғлиқ, бу ҳолда статик характеристикалар тўплами ҳар бир канал бўйича аниқланади: Статик характеристикани экспериментал аниқлашнинг пассив усули эҳтимоллик назарияси ва математик статистикага асосланган. Бу усулни қўллаб, объектларнинг нормал ишлатиш шароитларида кириш ва чиқиш катталикларининг ўзгариши ҳақида жуда кўп маълумотлар тупланади. Статистик материал тегишли алгоритмлар бўйича ишланади. Бу сермеҳнат масала бўлиб марказлаштирилган назоратнинг ахборот тизими ёки ЭҲМ ёрдамида ечилиши мумкин. Динамик тизимлар синфига тегишли АРТнинг фақат статик характеристикасини билиш камлик қилади, унинг динамик характеристикасини ҳам билиш зарур. Элемент ёки тизимнинг динамик характеристикаси деб, вақт ўтиши билан чиқиш катталигининг ўзгариши ўрнатилган режимнинг бузилиш давридаги кириш катталигининг ўзгаришига боғлиқлилига айтилади. Кириш катталигининг ўзгариши турлича бўлиши мумкин. Шунинг учун, битта ростланувчи объектнинг динамик характеристикаларини ифодаловчи графиклар ҳам турлича бўлади.
Турли элемент ва тизимларнинг динамик характеристикаларини солиштириш учун кириш катталиклари ўзгаришнинг намунали қонунлари ишлатилади. Тўғри тўртбурчакли импульс шаклидаги бир поғонали ва синусоидал таъсирлар кенг тарқалган. Динамик характеристикалар аналитик усуллар билан ҳам аниқланади. Динамик хусусиятлар аналитик равишда дифференциал тенгламалар орқали тавсифланади. Агар тизим ёки бир бўғиннинг ҳаракати мустақил ўзгарувчиларнинг якуний қийматига боғлиқ бўлса, у параметрлари мужассамланган объект бўлади. Бундай объектларнинг эркинлик даражаси қиймати тизимнинг мустақил ўзгарувчилари қийматига тенг. Бу тизимларнинг динамик хусусиятлари тавсифи тўлиқ ҳосилали тенгламалар орқали берилади.
Параметрлари тақсимланган тизимлар эркинлик даражасининг чексиз қийматига эга. Бу тизимда параметрлар катта узунликда ёки вақт мобайнида тақсимланади. Уларнинг динамик характеристикаси хусусий ҳосилали дифференциал тенгламалар билан тавсифланиб, бу тенгламаларни таҳлил қилиш кўпинча қийинлашади. Ҳисоблашлар учун баъзан бу тизим параметрлари мужассамлашган тизим каби қурилиб, соддалаштирилади. Бундай йўл қўйишлар жуда қўпол натижалар берадиган ҳолатларда, яъни параметрлари тақсимланган тизимлар бирин-кетин уланганда, параметрлари мужассамланган бир нечта тизимларда кечикиш билан алмаштирилади. Масалага бундай ёндашиш тизимнинг динамик хусусиятларини оддий дифференциал тенгламалар орқали аниқлаш имконини беради, тенгламалар эса чиқиш координатасининг тегишли ўзгариш қонуни бўйича ечилади. Тизимнинг мувозанат ҳолатидаги чиқиш ва кириш катталикларининг туташган қийматларини аниқлаб, тизимнинг динамик хусусиятларига кўра унинг статик хусусиятларини аниқлаш мумкин.

Aim.uz