Standartlastırıw haqqindag’i nızam. Joba: Standartlastırıw sisteması

Standartlastırıw haqqindag’i nızam.
Joba:
1. Standartlastırıw sisteması
2. Standartlastırıw boyınsha mámleketlik qadag’alaw shólkemleri hám obyektleri.
3. Ózbekstan Respublikasınıń «Texnikalıq tárepten tártipke salıw tuwrısında» g’i nızamı.

1. Ózbekstan Respublikasınıń “Standartlastırıw haqqında”g’ı nızamı 1993 jıl 28 dekabrde qabıl etilgen. Usı nızamg’a tómendegılarge muwapıq ózgertiwler kiritılgen:

• O'zR 26. 05. 2000 y. 82-II-Nızamı,
• O'zR 25. 04. 2003 y. 482-II-Nızamı,
• O'zR 10. 10. 2006 y. O'RQ-59 -san Nızamı
Nızam 4 dana bólim, 12 dana statıyadan ibarat.
Standartlastırıwdıń tiykarg’i maqsetleri (1-bólim, 1-statıya) tómendegılar bolıp tabıladı: ónimler, processler, jumıslar hám xızmetlerdiń (bunnan bılaylıq tekstte " ónim" dep júritıladi) xalıqtıń turmısı, den sawlig’in hám buyım-múlkine, átirap ortalıq ushın qáwipsizligi, resursların únemlew máselelerinda tutiniwshilar hám mámleketlik máplerin qorg’astan;
ónimlerdiń óz-ara almasıwshanlig’in hám bir- birine sáykes keliwin támiynlewden;
fan hám texnika rawajlanıwı dárejesine, sonıń menen birge xalıqtıń hámde xalıq xojalıg’ınıń mútajliklerine muwapıq halda ónim sapasın hámde báseki ete alıw imkanıyatın asırıwdan;
barshe túrdegi resurslar tejeliwine kómeklesiwden, óndiriwdiń texnikalıq- ekonomikalıq kórsetkishlerin jaqsılastan;
sotsial-ekonomikalıq, ilimiy-texnikalıq programmalar hám proektlerdi ámelge asırıwdan;
tábiyiy hám texnogen páleketler hámde tag’ı basqa ayrıqsha jag’daylar júzege keliwi qáwiplerin esapqa alg’an halda xalıq xojalıgı ob’ektleriniń qáwipsizligin támiynlewden;
tutiniwshilardi islep shıg’arılıp atirg’an ónim nomenklaturası hámde sapası tuwrısında tolıq hám isenimli informatsiya menen támiynlewden;
qorganıw qábıliyetin hám saparbarlıq tayınlıg’ın támiynlewden;
ólshewlerdiń birden-bir birlikte bolıwın támiynlewden ibarat esaplanadı.
Ózbekstan Respublikasında standartlastırıw jumısların ótkeriwdiń ulıwma shólkemlestirilgen texnikalıq qag’iydaların tártipke salıp turıwshı mámleketlik standartlastırıw sisteması iskerlik kórsetedi (1-bólim, 2-statıya).
Respublikada standartlastırıw jumısların shólkemlestiriw, muwapıqlastırıw hám táminlewdi:
xalq xojalıg’ı tarmaqlarında - Ózbekstan standartlastırıw, metrologiya hám sertifikatlastırıw agentligi (" O'zstandart" agentligi); qurılıs, qurılıs industriyası salasında, atap aytqanda proektlaw hám konstruktsiyalawda - Ózbekstan Respublikası Mámleketlik arxitektura hám qurılıs komiteti (" Davrxitektqurılıs" komiteti);
tábiyiy resurslardan paydalanıwdı tártipke salıw hámde átirap ortalıqdı pataslanıwdan hám basqa zıyanlı ta’sirlerden qorg’aw salasında - Ózbekstan Respublikası Mámleketlik tábiyattı qorg’aw komiteti (Mámleketlik tábiyattı qorg’aw komiteti);
meditsinalıq maqsetlerdegi ónimler, meditsinelıq texnika buyımları, dári-dármanlar salasında hámde Respublika sanaatı islep shıg’arıp atirg’an, sonıń menen birge import boyınsha Respublikag’a jetkizip berilip atirg’an ónimlerde insan ushın zıyanlı elementlerdin’ mug’darın anıqlaw máselelerinde Ózbekstan Respublikası Den sawlıqtı saqlaw ministrligi ámelge asıradı.
Usı Nızamg’a muwapıq mámleketlik basqarıw shólkemleri óz kepillikleri sheńberinde standartlar hám texnikalıq shártlerdi (bunnan keyin tekstte " standartlar" dep júritıledi), sonıń menen birge usı Nızamdı qollawda tiyisli kórsetpeler hám túsiniklerdi islep shig’ildi, tastıyıqlatildi, ha’mde baspa etildi.
" O'zstandart" agentligi usı Nızamg’a muwapıq standartlastırıw jumısların ótkeriwdiń ulıwma qag’iydaların, mápdar táreplerdiń mámleketlik basqarıw shólkemleri, jámiyetlik birlespeleri menen júrgizetug’ın xızmetleslikdegi jumısınıń forma hám usılların belgılaydi (1-bólim, 3-statıya).
" O'zstandart" agentligi", " Davarxitektqurılıs" komiteti, Mámleketlik tábiyattı qorg’aw komiteti hám Respublika Den sawlıqtı saqlaw ministrligi óz kepillikleri sheńberinda standartlastırıw jumısların orınlawdı basqa shólkemlerge tapsırıwg’a haqlı.
Standartlardı tasdiklag’anorganlar standartlarg’a tiyisli tarmaq informatsiya fondlarını payda etadiler hám júrgizedılar hámde mápdar tutiniwshilar xalıq ara (mámleketlikleraro, regionlıq) standartlar, Ózbekstan Respublikası standartları, shet el mámleketlerdń milliy standartlarına tiyisli informatsiyalar menen, sonıń menen birge standartlastırıw salasindag’i xalıq ara shártnamalar, texnikalıq- ekonomikalıq hámde sociallıq informatsiya mámleketlik klassifikatarları, standartlastırıw qag’iydaları, normaları hám usınıslarına tiyisli informatsiyalar menen táminleydılar.
Standartlardı jarıyalaw hám qayta baspa etiwdi olardı tastiyqlag’an organlar ámelge asıradiler.
Standartlastırıw tuwrısındag’i nızam hújjetleri usı Nızamdan hám Ózbekstan Respublikasınıń basqa nızam hújjetlerinen ibarat esaplanadı (1-bólim, 4-statıya).
Qaraqalpaqstan Respublikasında standartlastırıw salasindag’i munasábetler Qaraqalpaqstan Respublikası nızam hújjetleri menen da tártiplestırıladı.
Eger xalıq ara shártnama yamasa pitimde Ózbekstan Respublikası nızam hújjetlerinde tahriflang’anıdan ózgeshe qag’iydalar belgılangen bolsa, ol halda xalıq ara shártnama yamasa pitim qag’iydaları qollanıladı (1-bólim, 5-statıya).
Nızamda normativ hújjetlerdiń kategoriyaları hám olarg’a qoyılatug’ın tiykarg’i talaplar (2-bólim, 6 -statıya) keltirilgen.
Ózbekstan Respublikasında standartlastırıwg’a tiyisli tómendegi kategoriyadag’i normativ hújjetler qollanıladı;
xalıq aralıq (mámleketlikleraro, regionlıq) standartlar;
Ózbekstan Respublikasınıń mámleketlik standartları;
tarmaq standartları;
texnikalıq shártler;
kárxana standartları;
shet mámleketlerdń milliy standartları;
administrativlik-aymaqlıq standartlar.
(7-betdan. Role of Standarc.) Standartlastırıw tórt za’ru’rli dárejede ámelge asırılıwı múmkin. Bul xalıq ara, milliy, birlespesi hám kompanıya dárejeleri bolıp tabıladı.
Kompanıyanı standartlastırıw barlıq iskerlikti tártipke salıwdan, mag’liwmatlardi ulıwma muwapıqlastırıw hám hújjetlastırıwdan, injenerlik standartları, óndiris standartları menen shug’ıllanıwdan ibarat esaplanadı.
Basqarıw hám finenslıq normalar óndiris hám xizmet kórsetiw ushın ámeliyat kodları hám hátte g’árejetler, anketalar kodları sıyaqlı bazar smetası sibatında iskerlik alıp barıladı.
Qurallardı standartlastırıw hám ápiwajılawdırıw ushın kompanıya onıń operaciyaları racionalizatarların beredi.
Kompanıyanı standartlastırıw rejimi
Kompanıyanı standartlastırıwg’a tayarlaw ushın táqip processleri firmalar tárepinen keń parıq etedi Standartlar natıyjeliligin támiyinlew ushın za’ru’rli bolg’an qatań qásiyetlerinen biri keń tarqalg’an bolıp, ol hámme ushın ulıwma: barlıq standartlardıń hasası kúndelik iskerliginde standartlardan paydalanayotg’anshaxslardıń shártlesiwlerinen kelip shıg’adı. Kompanıyanı standartlarını qáliplestiriw, úsh usıldan, yag’nıy (a) komissiya usılı, (b) máslahát usılı yamasa (C) (a) hám (b) birikpesinen paydalang’an halda ámelgem asıriledı.. Olar islep shig’ilg’annan keyin, kompanıya standartları kompanıya ishında ámelge asırılıwıda májbúriy bolıp tabıladı.

Kompanıyanı standartlastırıw ábzelikları:

Kompanıyanı standartlastırıw tómendegi artıqmashılıqlardı óz ishine aladı:
• Kompanıyanı standartları qollanılıwı múmkin bolg’an mashqalalardi eń jaqsı nusqadag’ı sheshimlerdi usınıs etedi. Sol tárzde, waqıt hám energiyanı únemlew, sonıń menen birge, shaqırıqg’a jol qo'ymaslik boladı.
• Kompanıyanı standartlastırıw, sonıń menen birge baratirg’an qurallar, materiallar sortlarını tekseriw múmkin. Kompanıya tárepinen isletılatug’ın ónimler maksimal ekonomikag’a erisege járdem beredi
• Búgin hár qanday kompanıyanıń miynet aylanbasınıń ádalatlı mug’darı bar. Nag’ız ózınıń ushın waqıt dawamında kompanıya tárepinen qazanılg’an tájiriybeler ele da óz kúshin jog’altpag’an. Kompanıya standartları onı hújjetlestiriw tárepinen qimpatlı tájiriybege iye, bul kompanıya standartlar formasında boladı. Sol tárzde, tájiriybe mudamı kárxana sheńberinde qolmog’i kerek.
Kompanıya standartları milliy standartlar sibatında qabıllawı kerek.
Kárxanalar tek óz standartlarına shaqırıq etiwi kerek, milliy yamasa xalıq ara standartlar bar emes..

Mámleketlik birden-bir hám úzliksiz tálim sistemasında Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabineti tárepinen tastiyiqlanatug’ın mámleketlik tálim standartları islep shig’iladi.

Standartlastırıwg’a tiyisli normativ hújjetler gápine, sonıń menen birge standartlastırıw qag’iydaları, normaları, texnikalıq- ekonomikalıq informatsiya klassifikatarları da kiredi. Usı hújjetlerdi islep shig’iw hám qollaw rejimi " O'zstandart" tárepinen belgılanedi.
Xalıq ara (mámleketlikleraro, regionlıq) standartlar hám shet el mámleketlerdń milliy standartları, sonıń menen birge xalıq ara qag’iydalar hám normalar Ózbekstan Respublikası qatnasqan shártnama yamasa pitimlerge muwapıq qollanıladı. Usı standartlar, qag’iydalar hám normalardı Respublika aymag’inda qollaw rejimin " O'zstandart" hám mámleketlik basqarıwdıń basqa shólkemleri óz kepillikleri sheńberinde belgılaydiler. Olar xalıq ara sasta-satıq ushın artıqsha gedergılardi vujudga keltirmesligi kerek.
Standartlastırıwg’a tiyisli normativ hújjetler watanımız hámde sırt el pán hám texnikasınıń zamanagóy jetashkenliklerine tiykarlang’an hám Ózbekstan Respublikasınıń nızam hújjetlerine muwapıq bolıwı kerek. Olar xalıq ara sasta-satıq ushın artıqsha gedergılardi vujudga keltirmesligi kerek.
Normativ hújjetlersiz ónim óndiris hám realizaciya etiwge jol qoyılimaydı.
Ózbekstan Respublikasınıń mápleri qorg’aw etiliwin hám islep shıg’arılıp atirg’an ónimniń báseki ete alıw imkanıyatın táminlew ushın tıyanaqlı jag’daylarda standartlarda perspektivag’a mólsherlengen, anhanalıq texnologiyolardıń múmkinshiliklerinen jıldamlasqan dáslepki talaplar belgılap qóyıladı.
Tutiniwshilarg’a realizaciya etiletug’ın ónimge tiyisli standartlar hám olarg’a kiritılgen ózgerisler " O'zstandart" shólkemlerinda haq almasdan mámleketlik diziminen ótkeriliwi kerek. " O'zstandart" shólkemlerinda dizimden ótken standartlastırıwg’a tiyisli normativ hújjetler mámleketlik informatsiya fondını quraydı.
Ónimniń átirap-ortalıq, xalıqtıń turmısı, den sawlig’in hám buyım-múlkine qáwipsizligin táminlew ushın, texnikalıq hám informatsiya tárepten ónimniń bir- birine sáykes keliwi hám óz-ara almasınuvchanligini, olardı baqlaw usılları birligi hám tamg’alaw birligin táminlew ushın standartlarda belgılanetuG’ın talaplar, sonıń menen birge Ózbekstan Respublikasınıń nızam hújjetleri menen belgılanetug’ın basqa talaplar mámleketlik basqarıw shólkemleri, xojalıq iskerligi subhektları ámel etiw ushın májbúriy bolıp tabıladı.
Standartlarda ónimdi jaratıw, óndiris hám jetkizip beriw shártnamasıg’a kiritılgen, nızam hújjetlerinde názerde tutılg’an ózge talaplar da belgılap qoyılıwı múmkin.
Import ónim, eger ol Ózbekstan Respublikasında ámel eteyottan standartlardıń májbúriy talaplar bólegine muwaplig’i tastiyiqlanmag’an bolsa, jetkizip beriliwi hám belgılangen maqsette isletiliwi múmkin emes.
Standartlastırıwg’a tiyisli normativ hújjetlerdiń sertifikatlastırıwda qollanılıwı (2-bólim, 7-statıya) boyınsha talaplar mahlumotlar keltirilgen bolıp, bar nızam hújjetlerine muwapıq májbúriy sertifikatlawtiriliwi kerek bolg’an ónimdi standartlastırıwg’a tiyisli normativ hújjetler sertifikatlastırıwdı ámelge asırıwda ámel etiletug’ın talaplardı, sonıń menen birge usı talaplarg’a muwapıqlıqdı baqlaw hám sınap kóriw usılların óz ishine alıwı kerek.
Kórsetip ótılgen hújjetler ónimniń usı túrin sertifikatlastırıw sistemasında belgılangen qag’iyda hám tártiplerge muwapıq qollanılıwı kerek.
Nızamnıń 3-bólim 8 hám 9 -statıyalarında mámleketlik qadag’alawı shólkemleriniń standartlardıń májbúriy talaplarg’a ámel etiliwi ústinen mámleketlik qadag’alawin ámelge asırıwları hámde mámleketlik inspektarları, olardıń huqıqları hám juwapkershilikleri tuwrısında mahlumotlar keltirilgen.
Standartlastırıw tuwrısındag’i nızam hújjetlerin buzg’anliq ushın juwapkershilik tolıqotları 3-bólim, 10 -statıyada berilgen bolıp, usı Nızam qag’iydaları aynıwıda ayıpker bolg’an yurındikalıq hám fizikalıq shaxslar, sonıń menen birge mámleketlik basqarıw shólkemleriniń lawazımlı shaxsları bar nızam hújjetlerine muwapıq juwapkershilikka tartılıwı aytıp ótilgen.
Mámleketlik jolı menen standartlastırıw hám baqleske tiyisli jumıslardıń finenslıq tahminoti boyınsha 4-bólim, 11-statıyada tómendegılar keltirilgen.
Standartlastırıw hám baqleske tiyisli jumıslar, atap aytqanda:
xalıq aralıq (mámleketlikleraro, regionlıq) standartlardı, standartlastırıw qag’iydaları, normaları hám usınısların islep shig’iw yamasa islep shig’iwda qatnasıw;
anıq standartlastırıw obhektları boyınsha nızam hújjetlerin islep shig’iw, sonıń menen birge standartlardıń strukturalıq shólkemlestirilgen texnikalıq hám umumtexnikalıq kompleksılarin islep shig’iw hám olardıń ámel etiwin táminlew;
texnikalıq-ekonomikalıq informatsiya klassifikatarlarını islep shig’iw, olar tuwrısında rásmiy informatsiya tayarlaw hám baspa etiw, sonıń menen birge olardı barlıq mápdar paydalanıwshılarg’a jiberiw;
standartlastırıw boyınsha ulıwma mámleketlik áhmiyetine iyelik etiw ilimiy-izertlew hám ózge ishardı aparıw;
standartlardıng májbúriy talaplarg’a ámel etiliwi ústinen mámleketlik qadag’alawin aparıw;
standartlar fondını, texnikalıq- ekonomikalıq informatsiyalar klassifikatarlarını, xalıq ara (mámleketlikleraro, regionlıq) standartlardı, standartlastırıw qag’iydaları, normaları hám usınısların, shet el mámleketlerdń milliy standartlarını, sonıń menen birge standartlarg’a muwapıqlıq belgisi menen tamG’alang’an ónim hám xızmetler Mámleketlik reestrını qáliplestiriw hámde júrgiziw;
standartlastırıw salasında Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabineti anıqlaytug’ın ózge jumıslar mámleketlik jolı menen finenslıq táminlenishi shárt.
Baspa etilgen (qayta baspa etilgen) standartlardı, texnikalıq- ekonomikalıq informatsiya klassifikatarlarını, ónim hám xızmetler Mámleketlik reestrine kiritılG’en, standartlarg’a muwapıqlıq belgisi menen tamG’alang’an ónim hám xızmetlerdiń baspa etilgen (qayta baspa etilgen) katalogın satıwdan belgılangen tártipte alınatug’ın aqshalar, sonıń menen birge usı Nızam qag’iydaların buzg’anliq ushın o’ndirilietug’in járiyma qarjileriniń Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabineti belgileytug’in tártipte mámleketlik qadag’alawı shólkemlerine yo'llanadıG’an bólegi da standartlastırıw, standartlardıń májbúriy talaplarg’a ámel etiliwi ústinen mámleketlik qadag’alawg’a tiyisli jumıslardı finenslıq táminlewderekleri bolıwı múmkin.
Respublika byudjeti qarjılarindan tolıq yamasa bólek ta’miynlenetug’in mámleketlik programmaların islep shig’iwda ónim sapasın normativ tárepten táminlew bólimleri názerde tutılıwı kerek.
Standartlar qollanılıwını xoshametlew (4-bólim, 12-statıya).
Mámleketlik standartlarg’a, atap aytqanda perspektivag’a mólsherlengen, anhanalıq texnologiyolardıń múmkinshiliklerinen jıldamlasqan dáslepki talaplardı óz ishine alg’an standartlarg’a muwapıqlıq belgisi menen tamG’alang’an ónimdi islep shıg’aratug’in xojalıq iskerligi subhektları ekonomikalıq qollap-quwatlanıwı hám xoshametlantiriliwını kepillikleydi.
Ónim óndirisdi ámelge asırıp atirg’an hám ónimlerdi standartlarg’a muwapıqlıq belgisi menen tamg’alaw huqıqını alg’an xojalıq iskerligi subhektların ekonomikalıq qollap-quwatlaw hám xoshametlewılajları Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabineti tárepinen belgılanedi.
Xojalıq iskerligi subektleri standartlardıń májbúriy talaplarg’a, standartlastırıwg’a daetı bar basqa nızam hújjetlerine ámel etiwi ústinen mámleketlik qadag’alawin " O'zstandart" agentligi, " Davarxitektqurılıs" komiteti, Mámleketlik tábiyattı qorg’aw komiteti, Den sawlıqtı saqlaw ministrligi hám olardıń aymaqlıq shólkemleri, sonıń menen birge basqa arnawlı wákil qiling’an mámleketlik basqarıw shólkemleri óz kepillikleri sheńberinda ámelge asıradiler (3-bólim, 8-statıya).
Mekemelik bo'ysunuvi hám múlk formasından qathi názer xojalıq iskerligi subiektlerinin’, sonıń menen birge isbılarmenlik iskerligi menen shug’illanip atirg’an fizikalıq shaxslardıń ónimi, atap aytqanda sertifikatlastirilg’an ónim (islep shig’iw, tayarlaw, saqlaw, tasıw, paydalanıw, tahmirlaw hám shıG’ındını paydalı súwrette isletiw basqislerinda) mámleketlik qadag’alawı obhekti esaplanadı.
Xojalıq iskerligi subiektlerı mámleketlik qadag’alawin ámelge asırıw ushın barlıq zárúr shorayattı jaratıwları shárt.
Standartlardıń májbúriy talaplarg’a ámel etiliwi ústinen mámleketlik qadag’alawin:
standartlardı tekseriw hám baqlaw hámde ólshewlerdiń birden-bir birlikde bolıwın táminlew boyınsha Ózbekstan Respublikası bas mámleketlik inspektori;
standartlardı tekseriw hám baqlaw hámde ólshewlerdiń birden-bir birlikde bolıwın táminlew boyınsha Qaraqalpaqstan Respublikası, wálayatlar hám Tashkent qala bas mámleketlik inspektarları;
standartlardı tekseriw hám baqlaw hámde ólshewlerdiń birden-bir birlikde bolıwın táminlew boyınsha mámleketlik inspektarları ámelge asıradiler.
Mámleketlik inspektarları, olardıń huqıqları hám juwapkerligi 3-bólim, 9 -statıyada keltirilgen.
Standartlardıń májbúriy talaplarg’a ámel etiliwi ústinen mámleketlik qadag’alawin ámelge asıratug’ın mámleketlik inspektarları mámleketlik basqarıw shólkemleriniń wákilleri esaplanadılar.
Mámleketlik inspektori:
xo'jalık iskerligi subhektınıń xızmet hám óndiris jaylarına belgılangen tártipte kiriw;
xo'jalık iskerligi subhektidan mámleketlik qadag’alawin ótkeriw ushın kerekli hújjetler hám mag’liwmatlardi alıw;
mámleketlik qadag’alawin ótkeriwde xojalıq iskerligi subhektıniń texnika qurallarından paydalanıw hám qáninelerdi tartıw;
standartlastırıw boyınsha bar normativ hújjetlerge muwapıq standartlardıń májbúriy talaplarg’a muwaplig’in tekseriw ushın ónimlerdiń úlgılari hámde nusqaların tańlap alıwdı ótkeriw, bunda isletip jiberilgen nusqolardıń ma`nisi hám sineqlardı (analizlerdi, ólshewlerdi) ótkeriw g’arejetleri tekserilip atirg’an xojalıq iskerligi subiektlerinin’ óndiris shıg’ınlarına kiritiledi;
ónimni jaratıw, óndiriske tayarlaw, tayarlaw, realizaciya etiw (jetkizip beriw, satıw), odan paydalanıw (onı isletiw), ónimdi saqlaw, tasıw hám shıg’ındını paydalı súwrette isletiw basqislerinda, standartlar májbúriy talaplarınıń anıqlang’an buzılıwların saplastırıw tuwrısında kórsetpeler beriw;
xo'jalık iskerligi subhekti tekseriwden moyin tawlag’an tág’dirde ónimdi realizaciya etiwdi qadag’an etiw hukuqine iye.
Standartlardı tekseriw hám baqlaw hámde ólshewlerdiń birden-bir birlikde bolıwın táminlew boyınsha Ózbekstan Respublikası bas mámleketlik inspektori, standartlardı tekseriw hám baqlaw hámde ólshewlerdiń birden-bir birlikde bolıwın táminlew boyınsha Qaraqalpaqstan Respublikası, wálayatlar hám Tashkent qala bas mámleketlik inspektarları bunnan tısqarı:
standartlardıng májbúriy talapları buzılg’anlıg’ı ushın xojalıq iskerligi subhektlarına salıstırg’anda járiymalar qollaw tuwrısında qararlar qabıllaw;
standartlar aynıwıda ayıpker bolg’an xojalıq iskerligi subiektlerinin’ lawazımlı shaxsların mahmuriy juwapkershilikka tartıw;
tekserilgen ónimdi ol standartlardıń májbúriy talaplarg’a saykes emes bolg’an jag’daylarda realizaciya etiwdi (jetkizip beriwdi, satıwdı), odan paydalanıwdı (onı isletiwdi) qadag’an etiw yamasa toqtatıp qoyıw tuwrısında kórsetpeler beriw;
tekserilgen ónim standartlardıń májbúriy talaplarg’a saykes emes bolg’an jag’daylarda onı óndirisdi qadag’an etiw yamasa onı realizaciya etiwdi (jetkizip beriwdi, satıwdı), odan paydalanıwdı (onı isletiwdi) toqtatıp qoyıw tuwrısında kórsetpeler beriw.
Mámleketlik inspektarlarınıń ónimdi realizaciya etiwdi (jetkizip beriwdi, satıwdı) qadag’an etiw yamasa toqtatıp qoyıw tuwrısındag’i kórsetpesin buzg’anliq ushın xojalıq iskerligi subhektları Ózbekstan Respublikası nızam hújjetlerinda belgılangen tártipte járiyma tóliydiler.
Járiyma salıw sud tárepinen, xojalıq iskerligi subhekti júz etilgen huqıqbuzarlıqdagi aybine iqror bolg’an hám járiymanı qálegen túrde tólegen takdirda bolsa, Ózbekstan Respublikası Bas mámleketlik inspektori, Qaraqalpaqstan Respublikası, wálayatlar, Tashkent qala bas mámleketlik inspektarları tárepinen ámelge asırıladı.
Xojalıq iskerligi subhektları berilgen kórsetpeler hám qararlardı atqarmag’an takdirlarında mámleketlik inspektarları zárúr materiallardı prokuratura shólkemlerine yamasa sudga asıradılar.
Mámleketlik inspektarları zimmalarına júklengen minnetlemelerdi atqarmag’an yamasa kerek dárejede atqarmag’an, mámleketlik yamasa sasta sirını oshkor etken takdirlarında nızam hújjetlerinde belgılangen juwapkershilikka tartıladılar.
«Texnikalıq tárepten tártipke salıw tuwrısında» gi nızam 2009 jıl 23 aprelde kúshke kirgen bolıp, ol 4 dana bap, 28 dana statıyadan ibarat.
1-bap ulıwma qag’iydalarg’a arnalg’an bolıp, 1-statıyada nızamnıń maqseti, ónimler, jumıslar hám xızmetler qáwipsizligine tiyisli májbúriy talaplardı belgılaw, qollaw hám orınlaw salasindag’i munasábetlerdi tártipke salıwdan ibarat ekenligi, 2-statıyada texnikalıq tárepten tártipke salıw tuwrısındag’i nızam hújjetleri usı Nızam hám basqa nızam hújjetlerinen ibaratlıg’ı, eger Ózbekstan Respublikasınıń xalıq ara shártnamasıda Ózbekstan Respublikasınıń texnikalıq tárepten tártipke salıw tuwrısındag’i nızam hújjetlerinde názerde tutılG’anınan basqasha qag’iydalar belgılangen bolsa, xalıq ara shártnama qag’iydaları qollanılıwı aytıp ótilgen. 3-statıyada usı nızamda qollanilg’an tómendegi tiykarg’i túsinikler keltirilgen:
texnikalıq tárepten tártipke salıw - ónimler, jumıslar hám xızmetler qáwipsizligine tiyisli májbúriy talaplardı belgılaw, qollaw hám orınlaw;
ónimler, jumıslar hám xızmetler qáwipsizligi - ónimniń, onı óndiris, isletiw (odan paydalanıw), saqlaw, tasıw, realizaciya etiw hám utilizaciya etiw processleriniń; atqarıladıG’an jumıslar, kórsetılatuG’ın xızmetlerdiń aw halı bolıp, bunda insannıń turmisina, sawlig’ina, átirap-ortalıqqa, yurındikalıq, fizikalıq shaxslardıń hám mámlekettiń buyım-múlkine za’rer jetkeziliw múmkinshiligı menen baylanıslı jol qoyilmaytug’in qáwip bar bolmaydı;
texnikalıq tárepten tártipke salıw salasindag’i normativ hújjetler - texnikalıq reglamentlar, standartlastırıwg’a tiyisli normativ hújjetler, sanıtarıya, vatorineriya-sanıtarıya, fitosanıtarıya qag’iydaları hám normaları, qalasozlik normaları hámde qag’iydaları, ekologikalıq normalar hámde texnikalıq tárepten tártipke salıw salasindag’i basqa hújjetler;
texnikalıq reglament - texnikalıq tárepten tártipke salıw salasindag’i, ónimler, jumıslar hám xızmetler qáwipsizligine tiyisli májbúriy talaplardı belgileytug’in normativ hújjet;
ulıwmatexnikalıq reglament - texnikalıq tárepten tártipke salıw salasindag’i, bir túrdegi ónimler, jumıslar hám xızmetler toparı qáwipsizligine tiyisli májbúriy talaplardı belgileytug’in normativ hújjet
arnawlıtexnikalıq reglament - texnikalıq tárepten tártipke salıw salasindag’i, ulıwma texnikalıq reglamentda názerde taza ónimler, jumıslar hám xızmetler ayırım turınıńqáwipsizligine tiyisli májbúriy talaplardı belgileytug’in normativ hújjet;
texnikalıq tosıqlar - ónimler, jumıslar hám xızmetler qáwipsizligine tiyisli májbúriy talaplardıń texnikalıq tárepten tártipke salıw salasindag’i normativ hújjetlerde bar bolg’an ayırmashılıqları yamasa ózgerisları áqibetinde sastada júzege keletuG’ın tosıqlar.
Texnikalıq tárepten tártipke salıwdıń tiykarg’i wazıypaları tómendegilerden ibarat (4-statıya):
inson turmısı hám den sawlig’in, yuridikalıq, fizikalıq fizikalıq shaxslardıń hám mámlekettiń buyım-múlki qáwipsizligin táminlew;
átirap-ortalıq qáwipsizlik etiliwin, sonıń menen birge tábiy resurslardan aetG’a say paydalanıliwını táminlew;
texikaliq tosqınlıqlardı saplastırıw;
ónim, jumıslar hám xızmetler qáwipsizligi jónında tutiniwshilar shalg’ituwshi háreketlerdiń aldın alıw.
Texnikalıq tárepten tártipke salıwdıń tiykarg’i principleri tómendegılarden (5-statıya) ibarat:
texnikalıq reglamentlardı qollawdıń májbúriyligi;
texnikalıq reglamentlardı qollawdıń birdeyligi;
texnikalıq reglamentlardıń texnikalıq tárepten tártipke salıw salasindag’i milliy hám xalıq ara normativ hújjetlerge muwaplig’i;
texnikalıq reglamentlardıń, olardı islep shig’iw, qabıllaw hám ehlon etiw rejimi tuwrısındag’i informatsiyanıń ashiqlig’i.
Texnikalıq tárepten tártipke salıw mámleketlik sistemasın tómendegılar quraydı (6 -statıya):
Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabineti;
texnikalıq tárepten tártipke salıw salasindag’i kepillikli mámleketlik shólkemleri - Ózbekstan standartlastırıw, metrologiya hám sertifikatlastırıw agentligi, Ózbekstan Respublikası Den sawlıqtı saqlaw ministrligi, Ózbekstan Respublikası Mámleketlik arxitektura hám qurılıs komiteti, Ózbekstan Respublikası Tábiyattı qorg’aw mámleketlik komiteti;
texnikalıq tárepten tártipke salıw salasında óz kepillikleri sheńberinde iskerlikti ámelge asiriwshi mámleketlik hám xojalıq basqarıwı shólkemleri.
Nızamnıń 2-babı mámleketlik shólkemleriniń hám basqa organlar hámde shólkemlerdń texnikalıq tárepten tártipke salıw salasindag’i kepilliklerine arnalg’an. Atap aytqanda, 7-statıyada belgılangeninek, Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabineti:
texnikalıq tárepten tártipke salıw mámleketlik sistemasına kiretug’in organlar iskerliginiń tiykarg’i bag’darlarin belgılaydi;
texnikalıq tárepten tártipke salıw mámleketlik sistemasına kiretug’in organlardıń iskerlik kórsetiwin táminleydi;
texnikalıq reglamentlardı islep shig’iw programmaların tastıyıqlaydı;
ulıwmatexnikalıq reglamentlardı tastıyıqlaydı, olarg’a ózgertish hám qosımshalar kiritedi, sonıń menen birge usı reglamentlardı biykar etedi.
Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabineti nızam hújjetlerine muwapıq basqa kepilliklerdi da ámelge asırıwı múmkin.
Nızamnıń 8-statıyasında Ózbekstan standartlastırıw, metrologiya hám sertifikatlastırıw agentliginiń texnikalıq tárepten tártipke salıw salasindag’i kepillikleri sanap ótilgen. Atap aytqanda, Ózbekstan standartlastırıw, metrologiya hám sertifikatlastırıw agentligi:
texnikalıq tárepten tártipke salıw salasindag’i kepillikli mámleketlik shólkemleri hámde mámleketlik hám xojalıq basqarıwı shólkemleri tárepinen kiritılG’en texnikalıq reglamentlardı islep shig’iw programmalarınıń proektları maydanıdan Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabinetine uliwmalastirilg’an usınıslar kiritedi;
mámleketlik hám xojalıq basqarıwı shólkemleriniń ulıwma hám arnawlı texnikalıq reglamentlardı islep shig’iwg’a tiyisli iskerligin óz kepilligi sheńberinde muwapıqlastıradı hámde quraydı;
ulıwmatexnikalıq reglamentlardı tastıyıqlaw, olarg’a ózgertish hám qosımshalar kirgiziw, sonıń menen birge usı reglamentlardı bıykarlaw tuwrısında Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabinetine usınıslar kiritedi;
texnikalıq tárepten tártipke salıw salasindag’i ekspert komissiyasın dúzedi;
mámleketlik hám xojalıq basqarıwı shólkemleri tárepinen islep shig’ilg’an ulıwma hám arnawlı texnikalıq reglamentlardı óz kepilligi sheńberinda ekspertizadan ótkeredi;
o'z kepilligi sheńberinda: xojalıq basqarıwı shólkemleri tárepinen islep shig’ilg’an arnawlı texnikalıq reglamentlardı tastıyıqlaydı, olarg’a ózgertish hám qosımshalar kiritedi, sonıń menen birge usı reglamentlardı biykar etedi;
ulıwma hám arnawlı texnikalıq reglamentlarg’a ámel etiliwi ústinen óz kepilligi sheńberinda mámleketlik qadag’alawin ámelge asıradı;
texnikalıq tárepten tártipke salıw salasindag’i normativ hújjetler mámleketlik fondını formalantıradı;
texnikalıq tárepten tártipke salıw salasında óz kepilligi sheńberinda xalıq ara xızmetleslikti ámelge asıradı.
Ózbekstan standartlastırıw, metrologiya hám sertifikatlastırıw agentligi nızam hújjetlerine muwapıq basqa kepilliklerdi da ámelge asırıwı múmkin.
9 -statıyada mámleketlik shólkemleriniń kepillikleri kórsetip otilgen bolıp:
Ózbekstan Respublikası Den sawlıqtı saqlaw ministrligi texnikalıq tárepten tártipke salıw salasindag’i, ónimler, jumıslar hám xızmetlerdiń qáwipsizligine tiyisli, olarda insannıń ómiri hám den sawlig’in ushın zıyanlı bolg’an statıyalar, kesellik tug’diruvchi organızmlerdiń bar ekenligi, kesellik tasıwshılardiń kirip keliwi yamasa tarqalıwınıń aldın alıw, medicine ushın mólsherlengen buyımlar, medicinelıq texnika hám dári ónimlerin óndiris hámde qollaw boyınsha májbúriy talaplarg’a daetı bar jumıslardıń atqarılıwın quraydı hám táminleydi.
Ózbekstan Respublikası Mámleketlik arxitektura hám qurılıs komiteti qalasozlik iskerligındatexnikalıq tárepten tártipke salıw salasindag’i, ónimler, jumıslar hám xızmetler qáwipsizligine tiyisli májbúriy talaplarg’a daetı bar jumıslardıń atqarılıwın quraydı hám táminleydi.
Ózbekstan Respublikası Tábiyattı qorg’aw mámleketlik komiteti tábiy resurslardan paydalanıwda hámde átirap-ortalıqdı pataslanıw hám basqa zıyanlı tahsirlardan qorG’asta texnikalıq tárepten tártipke salıw salasindag’i, ónimler, jumıslar hám xızmetler qáwipsizligine tiyisli májbúriy talaplarg’a daetı bar jumıslardıń atqarılıwın quraydı hám táminleydi.
Usı statıyanıń birinshi - úshinshi bólimlerinda kórsetilgen texnikalıq tárepten tártipke salıw salasindag’i kepillikli mámleketlik shólkemleri óz kepilligi sheńberinda:
texnikalıq reglamentlardı islep shig’iw programmaları proektları hám ulıwma texnikalıq reglamentlardı tastıyıqlaw maydanıdan Ózbekstan standartlastırıw, metrologiya hám sertifikatlastırıw agentligine usınıslar kiritedi;
ulıwma hám arnawlı texnikalıq reglamentlar islep shig’iliwin ámelge asıradı hámde olardı ekspertizadan ótkeredi;
texnikalıq tárepten tártipke salıw salasindag’i ekspert komissiyaların dúzedi;
mámleketlik hám xojalıq basqarıwı shólkemleri tárepinen islep shig’ilg’an ulıwma hám arnawlı texnikalıq reglamentlardı ekspertizadan ótkeredi;
ulıwmatexnikalıq reglamentlarg’a ózgertish hám qosımshalar kirgiziw, sonıń menen birge usı reglamentlardı bıykarlaw maydanıdan usınıslar tayarlaydı;
arnawlıtexnikalıq reglamentlardı tastıyıqlaydı, olarg’a ózgertish hám qosımshalar kiritedi, sonıń menen birge usı reglamentlardı biykar etedi;
ulıwma hám arnawlı texnikalıq reglamentlarg’a ámel etiliwi ústinen mámleketlik qadag’alawin ámelge asıradı;
texnikalıq tárepten tártipke salıw salasindag’i normativ hújjetler mámleketlik fondını formalantıradı; texnikalıq tárepten tártipke salıw salasında xalıq ara xızmetleslikti ámelge asıradı. Texnikalıq tárepten tártipke salıw salasindag’i kepillikli mámleketlik shólkemleri nızam hújjetlerine muwapıq basqa kepilliklerdi da ámelge asırıwı múmkin.
10 -statıyada mámleketlik hám xojalıq basqarıwı shólkemleri óz kepillikleri sheńberinde:
texnikalıq reglamentlardı islep shig’iw programmaları proektları maydanıdan Ózbekstan standartlastırıw, metrologiya hám sertifikatlastırıw agentligine usınıslar kirgiziwi;
ulıwma hám arnawlı texnikalıq reglamentlar islep shig’iliwin ámelge asırıwı;
ulıwma hám arnawlı texnikalıq reglamentlarg’a ózgertish hám qosımshalar kirgiziw, sonıń menen birge usı reglamentlardı bıykarlaw boyınsha usınıslar tayarlawı;
texnikalıq tárepten tártipke salıw salasindag’i ekspert keńeslerin dúziwi;
texnikalıq tárepten tártipke salıw salasindag’i normativ hújjetler mámleketlik fondını qáliplestiriwde qatnasıwı;
ulıwma hám arnawlı texnikalıq reglamentlarg’a ámel etiliwi ústinen nızam hújjetlerinde belgılangen tártipte qadag’alawdi ámelge asırıwı;
Mámleketlik hám xojalıq basqarıwı shólkemleri nızam hújjetlerine muwapıq basqa kepilliklerdi da ámelge asırıwı múmkinligi;
Mámleketlik basqarıwı shólkemleri óz kepillikleri sheńberinde arnawlı texnikalıq reglamentlardı tastıyıqlaydı, olarg’a ózgertish hám qosımshalar kiritedi, sonıń menen birge usı reglamentlardı bıykarlawı kórsetip ótilgen.
Nızamnıń 11-statıyasında texnikalıq tárepten tártipke salıw salasindag’i ekspert komissiyaları islep shig’ilg’an ulıwma hám arnawlı texnikalıq reglamentlardı, texnikalıq reglamentlarg’a ózgertish hám qosımshalardı ekspertizadan ótkeriw, sonıń menen birge usı reglamentlardı bıykarlaw boyınsha usınıslar hámde olar maydanıdan juwmaqlar tayarlaw ushın texnikalıq tárepten tártipke salıw salasindag’i kepillikli mámleketlik shólkemleri janında dúzilisi;
Texnikalıq tárepten tártipke salıw salasindag’i ekspert komissiyalarınıń iskerligi Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabineti tárepinen belgılangen tártipte ámelge asırılıwı tahkidlang’an.
Texnikalıq tárepten tártipke salıw salasindag’i ekspert keńesleri (12-statıya) ulıwma hám arnawlı texnikalıq reglamentlardı, texnikalıq reglamentlarg’a ózgertish hám qosımshalardı islep shig’iw, sonıń menen birge usı reglamentlardı bıykarlaw boyınsha usınıslardı islep shig’iw ushın mámleketlik hám xojalıq basqarıwı shólkemleri janında dúziledi.
Texnikalıq tárepten tártipke salıw salasindag’i ekspert keńesleriniń iskerligi Ózbekstan standartlastırıw, metrologiya hám sertifikatlastırıw agentligi tárepinen belgılangen tártipte ámelge asırıladı.
Texnikalıq tárepten tártipke salıw salasindag’i normativ hújjetler mámleketlik fondı (13-statıya) Ózbekstan standartlastırıw, metrologiya hám sertifikatlastırıw agentligi tárepinen hámde óz kepilligi sheńberinde texnikalıq tárepten tártipke salıw salasindag’i basqa kepillikli mámleketlik shólkemleri tárepinen qáliplestiredi.
Texnikalıq tárepten tártipke salıw salasindag’i normativ hújjetler mámleketlik fondı ulıwma hám arnawlı texnikalıq reglamentlar tuwrısındag’i mag’liwmatlardi óz ishine aladı.
Texnikalıq tárepten tártipke salıw salasindag’i kepillikli mámleketlik shólkemleri, mámleketlik basqarıwı shólkemleri ózleri tastiyqlag’an arnawlı texnikalıq reglamentlardı texnikalıq tárepten tártipke salıw salasindag’i normativ hújjetler mámleketlik fondine belgılangen tártipte usınıs etedi.
Texnikalıq tárepten tártipke salıw salasindag’i normativ hújjetler mámleketlik fondını qáliplestiriw hám júrgiziw rejimi Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabineti tárepinen belgılanedi.
14-statıyada texnikalıq reglamentlar tuwrısındag’i informatsiya berilgen. Bar, islep shig’ilg’an hám qabıl etilgen texnikalıq reglamentlar tuwrısındag’i informatsiya yurındikalıq hám fizikalıq shaxslar erkin paydalana alatug’ın bolıwı kerek. Mámleketlik sırların hám nızam menen qorg’awlanadıG’an basqa sirni quraytug’ın mahlumotlar tarqatılimasligi kerek.
Ózbekstan standartlastırıw, metrologiya hám sertifikatlastırıw agentligi yuridikalıq hám fizikalıq shaxslardıń sorawlarına kóre:
bar, islep shig’ilg’an hám qabıl etilgen texnikalıq reglamentlar tuwrısındag’i mag’liwmatlardi;
ónimler, jumıslar hám xızmetlerdiń texnikalıq tárepten tártipke salıw salasindag’i normativ hújjetler talaplarg’a muwaplig’in bahalaw tártip-dástúri tuwrısındag’i mag’liwmatlardi;
Ózbekstan Respublikasınıń texnikalıq tárepten tártipke salıw salasindag’i xalıq ara shólkemlerge ag’zalıg’ı hám xalıq ara shártnamalardag’ı qatnasıwı tuwrısındag’i mag’liwmatlardi;
islep shig’ilip atirg’an, qabıl etilgen texnikalıq reglamentlardı hám texnikalıq tárepten tártipke salıw salasindag’i basqa normativ hújjetlerdi ehlon etiwdiń rásmiy derekleri tuwrısındag’i mag’liwmatlardi usınıs etedi.
Nızamnıń 3-bapta texnikalıq reglamentlar haqqında sóz júrgizilip, 15-statıyada Ózbekstan Respublikasında texnikalıq reglamentlardıń tómendegi túrleri: ulıwma texnikalıq reglamentlar; arnawlı texnikalıq reglamentlar qollanılıwı kórsetilgen.
16 -statıyada bolsa texnikalıq reglamentlarda ónimler, jumıslar hám xızmetler qáwipsizligin táminlewge tiyisli talaplar ornatılıp, olar tómendegılar boyınsha belgılaniwi múmkinligi aytilg’an:
biologikalıq qáwipsizlik;
mexanık qáwipsizlik;
ximiyalıq qáwipsizlik;
yadrolıq hám radıaciyalıq qáwipsizlik;
órtqáwipsizligi;
elektr qáwipsizligi;
mashine hám úskenelerdi isletiw (olardan paydalanıw) hámde utilizaciya etiwqáwipsizligi;
elektromagnit sáykesligi;
qurılıs jumısları qáwipsizligi;
binelar, qurılıslardan hám olarg’a tutas aymaqtan paydalanıwqáwipsizligi;
ekologikalıq qáwipsizlik;
vatorineriya qáwipsizligi;
sanaat hám óndiris qáwipsizligi;