Standartlashtirish va sifat nazorati o

5.3. Konstruksiyalarni akustik usulda sinash 

 

       Ultratovush      akustik      sinash    usuli      tovushni    konstruksiya 

materialida  tarqalish  qonuniyatini  o'rganishga  asoslangan.  Tovush  — 

gazsimon,  suyuq  yoki  qattiq  muhitda  to'lqin  ko'rinishida  tarqaladigan 

elastik  muhit  zarrachalarining  tebranma  harakatidir.  Elastik  to'lqinlar 

chastotasi 20 Gs li hit bo'lgan infratovush, chastotasi 20 Gs dan 20 kGs 

gacha  bo'lgan  tovush,  chastotasi  20  kGs  dan  1000  MGs  gacha  bo'lgan 

ultratovush hamda chastotasi 1000 MGs dan ortiq bo'lgan gipertovushlarga 

bo'linadi. Beton va sopollarni  sinashda  chastotasi  20  kGs  dan  200  kGs 

gacha, metall va plastmassalarni sinashda chastotasi 30 kGs dan 10 MGs 

gacha bo'lgan ultratovush tebranishlaridan foydalaniladi. 

        Amaliyotda  ultratovush usulidan foydalanishning turli xil yo'nalishlari 

bor.  Bular  ichida  ultratovush  impuls  usuli,  rezonans  usuli,  impedans  usuli 

hamda akustika emissiyasi usullari eng ko'p tarqalgan usullardan hisoblanadi. 

Akustik  usullar fizikadan ma'lum bo'lgan yaxlit muhitlarda to’lqin tarqalish 

qonuniyatlariga asoslanadi. To'lqinlarning tarqalish shakli ancha murakkab 

jarayon  hisoblanadi,  chunki  muhitga  o'ta  tezkor  jarayonlar  ta'sir  etganda 

turli xil to'lqinlar paydo bo'ladi.  

Ultratovush impuls usulidan foydalanib qurilish konstruksiyalaridagi  

nuqsonlarni, shuningdek, materialning mustahkamligi, elastik parametrlari, 

g’ovakligi  kabi  fizik-mexanik  xossalarini  aniqlash  mumkin.  Ultratovush 

orqali  metall  konstruksiyalardagi  payvand  choklarining  sifatini  tekshirsa 

bo’ladi. 

---

 

65 

          Gap  qurilish konstruksiyalaridagi nuqsonlar (дефект)ni ultratovush orqali 

aniqlash  haqida  borar  ekan,  impuls  —  usul  haqida  ham  to'xtalib  o'tishni    

joiz  topdik.  Katta  o'lchamlik  yirik  konstruksiyalarni  sinashda  to'lqinlar 

qarshilikni muhitda so'nib borishi tufayli ultratovush usuli yaxshi samara 

bermaydi. Agar to’lqin uzunligi kattaroq bo'lgan tovushlardan foydalanilsa 

ma’lum natijaga erishish mumkin. Impuls usulida konstruksiyaga mexanik 

zarba beriladi va materialda hosil  bo'lgan kuchlanish t o 'l q i n l a r i n i n g  

tarqalish  qonuniyati  tekshiriladi  va  shu  asosda  materialning  f i z i k -

m e x a n i k   xarakteristikalariga doir kerakli ma'lu-motlar olinadi. 

 

10-rasm. Materiallarni akustik yoki impuls usulida nazorat qiladigan asboblar: 

a) beton, g'isht va boshqa materiallarning sifatini nazorat loplast va boshqa qiladigan UKB — 

1M asbobi; b) «Kvars — 6» qalinlik materiallarining о'Ichagichi. 

 

UKB  —  1M  ultratovush  asbobi,  11-rasm,  b  da  metall  buyumlarning 

qalinligini  o'lchaydigan  «Kvarts  —  6»  rusumli  ultratovush  impuls 

tolshchinomeri  (qalinlik  o'lchagichi)  berilgan.  Bu  asboblarning  vazifasi 

konstruksiya  materialining  fizik-mexanik  xossalari  (mustahkamligi,  statik 

va  dinamik  elastiklik  modullari)ni,  choklar  sifatini,  konstruksiyaning 

geometrik o'lchamlarini nazorat qilishdan iborat. 

Usulning  mohiyati  tarqalayotgan  ultratovush  to'lqinlarining  tezligini 

aniqlash  va  izlanayotgan  parametrlarni  tarirovka  grafiklari  yoki  etalon 

namunalar bilan solishtirish orqali topishdan iborat.