Standartlashtirish, metrologiya va sifatni boshqarish

To‘g‘ri 

Noto‘g‘ri 

1 dan 1000 g gacha 110 dan 380 V gacha 

45° dan 90° gacha ot 1' dan 60' gacha 

1 g dan 1000 g gacha 110 V dan 380 V gacha 

45 dan 90° gacha ot 1 dan 60' gacha 

Axborot miqdori birligining ikkilik qo‘shimchalari katta harfda yoziladi. Axborot 

birligining  xalqaro  belgilarini  «K»,  «M»,  «G»  qo‘shimchalari  bilan  ishlatishga  yo‘l 

qo‘yiladi. 

Mazkur Qoidalar talablari buzilishida aybdor bo‘lgan shaxslar qonun hujjatlarida 

belgilangan tartibda javob beradi. 

Karrali va ulushli o‘lcham birliklarini hosil qilish uchun qo‘llanadigan o‘nli 

ko‘paytiruvchilar, shuningdek, ularning nomlari va belgilarini hosil qiluvchi old 

qo‘shimchalar 

TG’r 

O’nlik ko‘paytiruvchi 

Qo‘shimchalar 

(koeffitsentlar) 

nomi 

belgisi 

1. 

10

4

 

iota 

Y 

2. 

10

1

 

zetta 

Z 

3. 

10

8

 

eksa 

E 

4. 

10

5

 

peta 

P 

5. 

10

2

 

tera 

T 

6. 

10

9

 

g

i

g

a

 

G 

7. 

10 

mega 

M 

8. 

10 

kilo 

k 

9. 

10 

gekto 

h 

10. 

10

1

 

deka 

da 

11. 

10

-1

 

detsi 

d 

12. 

10

-2

 

santi 

c 

13. 

10

-3

 

milli 

m 

14. 

10

6

 

mikra 

b 

15. 

10

-9

 

nano 

n 

16. 

10

-12

 

piko 

p 

17. 

10

-13

 

femto 

f 

18. 

10

-18

 

atto 

a 

19. 

10

21

 

zepto 

z 

20. 

10

-24

 

iokto 

y 

Izoh: 

Boshlang‘ich o‘lcham birliklari karrali va ulushli o‘lcham birliklar darajasiga 

oshirilganda, boshlang‘ich o‘lcham birligi karrali va ulushli daraja ko‘rsatkichiga tegishli 

---

belgi  qo‘shish  orqali  hosil  qilinadi.  Bunda  daraja  ko‘rsatkichi  qo‘shimcha  bilan  karrali 

yoki ulushli o‘lcham birliklarini darajaga ko‘tarishni bildiradi. 

4- 

MAVZU. O’LCHASHLARNING TURLARI VA USULLARI XAQIDA 

MALUMOT 

Ma'ruza mavzusining rejasi: 

1.  O’lchashlarning usullari va turlari. 

2.  O’lchash vositalari va ularning turlari. 

3.  O’lchashlarning sifat mezonlari, o’lchash xatoliklari, ularning tabaqalanishi. 

Qo’llaniladigan  ta'lim  texnologiyalari:  Vizual  ma'ruza,  bayon  qilish,  aqliy  xujum, 

Klaster texnikasi. 

Kattalikning  sonli  qiymatini  odatda  o’lchash  amali  bilangina  topish  mumkin,  ya'ni 

bunda ushbu kattalik miqdori birga teng deb qabul qilingan shu turdagi kattalikdan necha 

marta katta yoki kichik ekanligi aniqlanadi. 

O’lchash  deb,  shunday  solishtirish,  anglash,  aniqlash  jarayoniga  aytiladiki,  unda 

o’lchanadigan  kattalik  fizik  eksperiment  yordamida,  xuddi  shu  turdagi,  birlik  sifatida 

qabul qilingan miqdori bilan o’zam solishtiriladi. 

Bu  ta'rifdan  shunday  xulosaga  kelish  mumkinki:  birinchidan, o’lchash  bu  har  xil 

kattaliklar  to’g’risida  informatsiya  hosil  qilishdir;  ikkinchidan,  bu  fizik  eksperimentdir; 

uchinchidan  -  o’lchash  jarayonida  o’lchanadigan  kattalikning  o’lchov  birligining 

ishlatilishidir.  Demak,  o’lchashdan  maqsad,  o’lchanadigan  kattalik  bilan  uning  o’lchov 

birligi  sifatida  qabul  qilingan  miqdori  orasidagi  (tafovutni)  nisbatni  topishdir.  Ya'ni, 

o’lchash jarayonida o’lchashdan ko’zda tutiladigan maqsad, ya'ni izlanuvchi kattalik (bu 

shunday  asosiy  kattalikki  uni  aniqlash  butun  izlanishni,  tekshirishni  vazifasi,  maqsadi 

hisoblanadi) va o’lchash ob'ekti ishtirok etadi. O’lchash ob'ekti (o’lchanadigan kattalik) 

shunday  yordamchi  kattalikki,  uning  yordamida  asosiy  izlanuvchi  kattalik  aniqlanadi, 

yoki bu shunday qurilmaki, uning yordamida o’lchanadigan kattalik solishtiriladi. 

Shunday qilib, uchta tushunchani bir-biridan ajrata bilish kerak; o’lchash, o’lchash 

jarayoni va o’lchash usuli. 

O’lchash  -  bu  umuman  har  xil  kattaliklar  to’g’risida  informatsiya  qabul  qilish, 

o’zgartirish  demakdir.  Bundan  maqsad  izlanayotgan  kattalikni  son  qiymatini  qo’llash, 

ishlatish uchun qulay formada aniqlashdir. 

O’lchash jarayoni  ___ - bu solishtirish eksperimentini o’tkazish jarayonidir 

(solishtirish qanday usulda bo’lmasin). 

O’lchash  usuli  esa  -  bu  fizik  eksperimentning  aniq  malum  struktura  yordamida, 

o’lchash  vositalari  yordamida  va  eksperiment  o’tkazishning  aniq  yo’li,  algoritmi 

yordamida bajarilishi, amalga oshirilishi usulidir. 

O’lchash  odatda  o’lchashdan  ko’zlangan  maqsadni  (izlanayotgan  kattalikni) 

aniqlashdan  boshlanadi,  keyin  esa  shu  kattalikning  xarakterini  analiz  qilish  asosida 

bevosita o’lchash ob'ekti (o’lchanadigan kattalik) aniqlanadi. O’lchash jaraeni yordamida 

esa shu o’lchash ob'ekti to’g’risida informatsiya hosil qilinadi va nihoyat ba'zi matematik 

qayta  ishlash  yo’li  bilan  o’lchash  maqsadi  haqida  yoki  izlanayotgan  kattalik  haqida 

informatsiya (o’lchash natijasi) olinadi. 

---