Standartlashtirish asoslari

Xalqaro  birliklar  tizimi  (SI)  ning  hosilaviy  birliklari. 
SI  ning  hosilaviy 
birliklari  SI  ning  kogerent  hosilaviy  birliklarini  hosil  qilish  qoidalariga  muvofiq 
keltirib chiqariladi. SI ning asosiy birliklaridan foydalanib keltirib chiqarilgan SI ning 
hosilaviy birliklarining na’munalari 4.2-jadvalda keltirilgan. 
4.2-jadval  –  Nomlari  va  belgilari  asosiy  birliklar  nomlaridan  va  belgilaridan 
tashkil topgan SI ning hosilaviy birliklar na’munalari. 
  

---

 
118 
Kattalik 
Birlik 
 
Nomi 
O`lchamligi 
Nomi 
Belgisi 
Maydon 
L
2
 
metrning kvadrati 
m
2
 
hajm, sig`diruvchanlik 
L
3
 
metrning kubi 
m
 3
 
Tezlik 
LT
-1
 
sekundiga metr 
m/s 
Tezlanish 
LT
-2
 
metr taqsim sekundning kvadrati 
m/s
2
 
Zichlik 
L
-3
M
 
kilogramm taqsim metrning kubi 
kg/m
3
 
To`lqin son 
L
-1
 
metrning darajasi minus bir 
m
-1
 
Solishtirma hajm 
L
3
M
-1
 
metrning kubi taqsim kilogramm 
m
3
/kg 
Elektr tokining 
zichligi 
L
-2
I
 
amper taqsim metrning kvadrati 
A/m
2
 
Magnit maydonning 
kuchlanganligi 
L
-1
I
 
amper taqsim metr 
A/m 
Komponentning 
molyar 
kontsentratsiyasi 
L
-3
N
 
Moltaqsim metrning kubi 
mol/m
3
 
Ravshanlik 
L
-2
J
 
kandela taqsim metrning kvadrati 
cd/m
2 
SI  ning  maxsus  nomiga  va  belgilanishiga  ega  bo`lgan  hosilaviy  birliklari  3-
jadvalda ko`rsatilgan. 
SI  ning  elektr  va  magnit  kattaliklarining  birliklarini  elektromagnit  maydoni 
tenglamalarini  ratsionallashtirilgan  shakliga  muvofiq  hosil  qilish  lozim.  Bu 
tenglamalarga vakuumning magnit doimiyligi μ
0  
kiradi. Uni aniq qiymati 4π

10
-7
 H/m 
yoki12,566 370 614...-10
-7 
H/m (aniq). 
O`lchovlar  va  tarozilar  XVII  Bosh  konferntsiyasining-  O`TBK  (1983  y.) 
qarorlariga muvofiq uzunlik birligi - metrni yangi ta’rifi bo`yicha, tekis elektromagnit 
to`lqinlarining vakuumda tarqalish tezligini qiymati s
0
 - 299792458 m/s (aniq) ga teng 
deb qabul qilingan. 
Bu  tenglamaga  shuningdek,  qiymati  8,854187817  10
-12
  F/m  teng  deb  qabul 
qilingan vakuumning elektrik doimiyligi ε
0
 kiradi. 

---

 
119 
Elektr  birliklari  o`lchamlarining  aniqligini  Djozefson  effekti  va  Xoll  kvant 
effekti  asosida  oshirish  maqsadida  O`lchovlar  va  tarozilar  xalqaro  komiteti  (O`TXK) 
tomonidan  1990  yil  1  yanvaridan  boshlab  Djozefson  konstantasining  shartli  qiymati 
K
j-90
  =  4,83579

10
14 
Hz/V  (aniq)  [O`TXK  1  -  tavsiyasi,  1988  y]  va  Klittsing 
konstantasini shartli qiymati R
k-90
 = 25812,807 Ω (aniq) [O`TXK, 2- tavsiyasi, 1988 y] 
deb kiritildi. 
Izoh - O`TXK ning 1 va 2 tavsiyalari elektr yurituvchi kuch birligi volt va elektr 
qarshilik  birligi  –  Om    ta’rifi  Xalqaro  birliklar  tizimida  qayta  ko`rib  chiqilgan  degan 
ma’noni bildirmaydi. 
4.3-jadval  –  SI  ning  maxsus  nom  va  belgilanishga  ega  bo`lgan  hosilaviy 
birliklari 
Kattalik 
Birlik 
Nomi 
O`lchamligi 
Nomi 
Belgisi 
SI ning asosiy va 
hosilaviy birliklari 
orqali ifodalanishi 
Yassi burchak