Standartlashtirish asoslari

Matematik modellashtirish
 – muayyan obyekt uchun tuzish mumkin bo`lmagan, 
fizikaviy modelni matematik apparat yordamida o`rganish 
SOPM  uchun  kirish  ma’lumotlaribo`lib  vektor  va  skalyar  funktsiyalar  xizmat 
qiladi: 
1.
 
Effektning Fi=(1, 2, …, u) maqbullovchi parametrlarga va Tv kiritish vaqtiga, Td 
standartning amal qilish davriga (jarayonga), t hozirgi vaqtga bog`liqligi 

---

 
90 
2.
 
Standartlashtirish obyektini ITIga, ishlab chiqishga, ishlab chiqarish va ishlatishga 
(foydalanishga) sarflarning Z=(Z
1
,…,Z
i
) xuddi shu parametrlarga bog`liqligi: 
3.
 
Standartlashtirish 
obyektini 
ishlab 
chiqarish 
va 
qo`llash 
maqsadining 
samaradorlikka, harajatlar va vaqtga bog`liqligi: 
4.
 
Standartlashtirish  obyektining  ilmiy-texnikaviy  taraqqiyotning  aniq  darajasida 
ilmiy-texnikaviy imkoniyatlarni (cheklovlarni) tasvirlovchi parametrlari o`rtasidagi 
bog`liqliklar: 
5.
 
Ishlab chiqarish imkoniyatlarini, xomashyo, materiallar, butlovchi qismlar, kadrlar, 
mablag`lar  bilan  ta’minlanganligini,  xavfsizlik  texnikasi  talablarini  tasvirlovchi 
tengsizlik ko`rinishidagi H=(H
1
,…,H
i
) cheklovlar. 
Sanab  o`tilganlardan  tashqari  kirish  ma’lumotlari  alohida  maqbullovchi 
parametrlarning vaqtda o`zgarishini tasvirlovchi bog`liqliklarni, matematik modellarni 
tanlash  maqsadga  muvofiqligining  mezonlarini  va  boshqa  axborotlarni  o`z  ichiga 
olishi mumkin. Kirish bog`liqliklaridan maqsadli funktsiya quyidagi ko`rinishni oladi: 
Qolgan bog`liqliklar cheklovlar bo`lib hisoblanadi. 
Maqbullash  vazifasi  hisoblash  natijasida  cheklovlarga  rioya  etilgan  holda 
maqsadli  funktsiya  TS  maksimal  (yoki  minimal)  qiymatga  erishadigan  buyumlar 
parametrlarining  qiymatlaridan  Ri(i=1,  2,…,  u)  va  ularning  vaqtda  o`zgarishidan 
iborat.  
“Parametr”,  “maqsadli  funktsiya”,  “cheklovlar”  tushunchalarini  aniqlash  va 
maqbullash vazifalarini tashkil qilish jarayoni uchun oddiy misol: 
aniq  qalinlikdagi  taxtalangan  po`latning  minimal  sarfida  10  kub.m.  sig`imdagi 
silindrik rezervuarning o`lchovlarini (radius r va balandlik h) aniqlash. 
Maqsadli funktsiya – yuza maydoni S=2πr
2
 + 2πrh.
 
CHeklov – obyekt hajmi V= πr h=10 m3.