Standartlashtirish asoslari

E=Z
1
-Z
2
 
 
 
 
 
 
bu yerda 
E
 – yillik iqtisodiy samaradorlik, (so`m). 
   
Z
1
va 
Z
2 
mos ravishda, tadbirgacha va undan keyingi harajatlar, 
 (so`m).       
Keltirilgan  yillik  harajat  (so`m  miqdorida)  quyidagi  formula  bilan  aniqlanadi:
 
 
Z=S+E
n
K 
 
 
 
 
 

---

 
246 
bu yerda Ye
n
K 
– me’yoriy sof foydani ifodalaydi, Ya’ni, sarflangan har bir so`m 
kamida 15 tiyin sof foyda keltirishi zarur. 
Keltirilgan harajatlarni hisobga olgan holda  quyidagicha ifodalab yillik iqtisodiy 
samaradorlik formulasini chiqaramiz: 
 
E
2 
=(S
1
+E
n
K
1
)-(S
2
+E
n
K
2
)
   
Amalda  ifodaning  solishtirma  ko`rsatkich  qo`llangan  har  xil  ko`rinishidagi 
matematik ifodalaridan foydalaniladi: 
 
E=[( S
1
+E
n
K
1
)- (S
2
+E
n
K
2
)]*A
y
   
bu  yerda  A
y
  –  mahsulot  (xizmat)  to`rining  o`z  o`lchov  birligi  bo`yicha  yillik 
hajmi. 
U holda solishtirma tikilma mablag` quyidagicha hisoblanadi: 
 
А
оф



   
 
 
 
 
 
 bu yerda K
of 
– asosiy ishlab chiqarish fondlarining o`rtacha yillik narxi (so`m). 
Ko`p  turli  mahsulot  (xizmat)  ishlab  chiqariladigan  xollarda  solishtirma  tikilma 
kapital quyidagi formula bilan hisoblanadi: 
с
С
К
оф


 
 
 
 bu yerda s – har bir turdagi mahsulot (xizmat) ning tannarxi (so`m). 
Ta’kidlash  lozimki,  standartlashtirish  «yangi  texnika»  qo`llash  ishlarining  bir 
qismi  hisoblanadi.  Shu  munosabat  bilan  standartlashtirish  evaziga  olingan  iqtisodiy 
samaradorlik  o`z  ulushi  bilan  baholanadi.  Bu  esa  umumiy  samaradorlikda  qatnashish 
ulush kofffitsienti D
i
 orqali quyidagicha aniqlanadi: 



n
i
i
i
i
i
i
R
З
R
З
D
1
   
 
 
 
 
 
 
 

---

 
247 
Bunda Z
i 
–ixtiyoriy bosqich yoki tashkiliy ishlarga harajat, so`m.
 
 
R
i 
– ixtiyoriy bosqich yoki tashkiliy ishlarning muhimlilik koefffitsienti.     
n – tashkiliy ishlar vaetaplar soni.  
Eslatma:  umumiy  harajatlar  haqida  ma’lumot  bo`lmagan  holda  maosh  fonddan 
foydalanish ruxsat etiladi.       
Standartlashtirishda kompleks erishilgan samaradorlikda ma’lum bir standart yoki 
uning qismiga tegishli E
st
 quyidagi formula bo`yicha aniqlanadi. 
E
st
=R
i

E 
 
 
 
 
 
 
bu yerda 

E - xalq xo`jaligida (korxona faoliyatida) erishilgan umumiy iqtisodiy 
samara. 
Muhimlilik koeffitsienti R
i
 ITI va TKI uchun - R = 5; standart ishlab chiqish uchun - R 
= 4; standartni joriy etish tadbirlari uchun - R = 1 qiymatlarga teng bo`ladi.