Standartlashtirish asoslari

8.5. Standartlashtirishdan iqtisodiy samaradorlikni hisoblash. 
 Standartlashtirishning  roli  va  ahamiyatini  mamlakat  iqtisodiy  taraqqiyotidagi 
o`rnini  belgilashda  optimal  darajada  tartiblashtirishga  qaratilgan  texnik  –  iqtisodiy 
asosnomalar dolzarb hisoblanadi. 
Samaradorlikni aniqlashda quyidagi atama va ta’riflar ishlatiladi: 
iqtisodiy  samaradorlik  –  maqsad  va  vositalarning  iqtisodiy  samaradorligini  bir 
butun bog`lab, maqsadni ko`zlagan faoliyatlar tizimini ifodalovchi tushuncha; 
iqtisod – resurslarni tejab sarflashdan olingan foyda; 
iqtisodiy  samara  –  maqsadga  erishishda  chiqarib  yuborilgan  harajatdan  keyin 
qolgan iqtisod. 
Amalda  yillik  iqtisod  va  foydaning  narx  ifodasi  va  yillik  samaradorlikni  har  xil 
davrlardagi  narx  –  navo  o`zgarishini  hisobga  oluvchi  keltirish  koeffitsientlari  orqali 
hisoblanadi. 
Standartlashtirish  samaradorligini  aniqlash  yangi  texnik  tadbirni  qo`llashda 
olinadigan  foydani  hisoblash  formulasi  bo`yicha  amalga  oshiriladi.  Umumiy  holda 
to`rtta  asosiy  ko`rsatkich  qo`llaniladi:  kapital  (mablag`)  tikish;  tannarx;  tikilgan 
mablag`ni  qaytarish  muddati;  tikilgan  mablag`ning  iqtisodiy  samaradorlik 
koeffitsienti. 

---

 
245 
Tikilma kapital (mablag`). Tikilma kapitalning yillik o`zgarishi 

k tenglama bilan 
aniqlanadi. 
1
2
K
K
K



 
bu yerda: 
K
1
– tadbirni qo`llashdan oldingi kapital harajat; 
K
2
 – tadbirni qo`llagandan keyingi kapital harajat, so`m.  
Tannarx: yillik tannarx hajmining o`zgarishi quyidagicha aniqlanadi: 
2
1
S
S
S



 
bu yerda: 
S
1
– tadbirgacha yillik tannarxning hajmi, so`m; 
S
2
– tadbirdan so`ng yillik tannarx hajmi, so`m. 
Tikilma  mablag`ning  tiklanish  davri  (T
ok
)  ni  yillar  hisobida  quyidagicha 
aniqlanadi: 
2
1
1
2
С
С
С
Т
ок








 
 
 
 
 
Tikilma kapitalning iqtisodiy samaradorligi quyidagi formula bilan aniqlanadi: 
ок
р
Т
К
С
1





 
 
 
 
 
Tikilma  kapital  iqtisodiy  samaradorligi  koeffitsientining  eng  kam  me’yoriy 
qiymati Ye
n
= 0,15 – const.   
E
r 
> Ye
n
 bo`lgan holda tadbir samarali hisoblanadi. 
Iqtisodiy  samaradorlikni  aniqlashning  asosiy  tamoili  tadbirgacha  va  undan 
keyingi keltirilgan harajatlarni solishtirishdan iboratdir: