Standartlashtirish asoslari

Kuzatib  borish  - 
Turli  laboratoriyalarda  yoki  har  xil  vaqtda  olingan  natijalarni 
ishonch  bilan  solishtirish  imkoniga  ega  bo`lish  muhim.  Bu  barcha  laboratoriyalar  bir 
xil  o`lchash  shkalasi  yoki  bir  xil  «sanash  nuqtasi»  dan  foydalanishlari  bilan 
ta’minlanadi.  Ko`p  hollarda  bunga  dastlabki  milliy  yoki  xalqaro  etalonlarga, 
mukammal hollarda esa (uzoq muddatli kelishuv maqsadida). Xalqaro birliklar tizimi 
(SI) ga olib boruvchi kalibrlash zanjirini o`rnatish bilan erishiladi. Yaxshi misol bo`lib 
analitik tarozilar hisoblanadi. Har bir tarozi etalon toshlari yordamida kalibrlanadi, ular 
esa  o`z  navbatida  (oqibatda)  milliy  etalonlarga  nisbatan  kalibrlanadi,  shu  tarzda 
kilogrammning  dastlabki  etaloni  bilan  o`zaro  munosabatda  bo`ladi.  Ma’lum 
boshlang`ich qiymatga olib boruvchi taqqoslashlarning uzilmas zanjiri umumiy sanash 
nuqtasiga  «kuzatib  borish»ni  ta’minlaydi  va  bu  turli  insonlarning  bir  xil  o`lchash 
vositalaridan  foydalanishlarini  kafolatlaydi.  Oddiy  o`lchashlarda  turli  laboratoriyalar 
o`rtasidagi  o`lchashlarning  kelishilganligiga  (yoki  bir  vaqtda  o`lchashlarning 
kelishilganligi)  o`lchashlar  natijasini  olish  yoki  tekshirish  uchun  foydalaniladigan, 
bunga  tegishli  bo`lgan  barcha  oraliq  o`lchashlarni  kuzatib  borishni  belgilash  tufayli 
erishiladi.  Shuning  uchun  kuzatib  borish  o`lchashlarning  barcha  sohalarida  muhim 
tushuncha bo`lib hisoblanadi. 
Kuzatib  borish  noaniqlik  bilan  chambarchas  bog`liq  va  kuzatib  borish  o`zaro 
bog`liq  bo`lgan  barcha  o`lchashlarni  kelishilgan  o`lchash  shkalasida  joylashtirishga 
yo`l  qo`yadi,  bunda  noaniqlik  bu  zanjir  xalqalarining  «chidamliligi»  ni  va  o`xshash 
o`lchashlarni  bajaruvchi  laboratoriyalar  o`rtasidagi  kutilgan  kelishuv  darajasini 
tavsiflaydi. 

---

 
151 
Umuman,  aniq  etalonga  kuzatib  boriladigan  bo`lib  hisoblanuvchi  natija 
noaniqligi  bu  etalon  noaniqligi  va  bu  etalonga  tegishli  o`lchash  noaniqligi  sifatida 
ifodalanadi. 
Analitik      metodika      natijasining      kuzatib      borilishi      umuman      quyidagi 
protseduralarning (muolajalarning) qo`shilishi bilan belgilanishi lozim: 
- kuzatib borilayotgan etalonlardan o`lchash uskunasini kalibrlash uchun 
foydalaniladi;  
- dastlabki metodni realizatsiya qilish yoki dastlabki metod natijalari bilan 
solishtirish; 
- taqqoslash na’munalaridan toza moddalar sifatida foydalanish;  
- matritsa jihatidan mos keluvchi standart na’munalardan foydalanish;  
- ma’lum, yaxshi aniqlangan metodika bilan solishtirish.