Standartlashtirish asoslari

 
4.5
. 
Standartlashtirishning asosiy tamoyil va metodlari
 
XX asr oxiri va XXI asr boshlari, Ya’ni hozirgi kunga kelib standartlashtirish fan 
sifatida  rivojlandi,  o`zining  ilmiy  nazariyasi  shakllandi,  tamoil  va  metodlari  mavjud 
bo`ldi. 
Standartlashtirishning ishlab chiqarish faoliyatiga ko`ra asosiy tamoyillari sifatida 
quyidagilarni ko`rsatish mumkin: 

---

 
97 
1. Takrorlanuvchanligini 

 bitta umumiy (takror) xususiyatga ega bo`lgan faoliyat 
turlari, jarayonlar, moddiy narsa, xodisalar kabi obyekt doirasini aniqlash; 
2. Majburiyatliligini 

 standartlashtirishning qonunchilik tavsifini aniqlash;   
3.  Variantliligini  (maqbul  ko`p  xilligini  yaratish) 

  standartlashtiriluvchanligini 
aniqlash: 
4.  Sistema (tizim) liligini 

 standartni muayyan standartlashtirish obyektlarining 
o`zaro ichki moxiyatlari bilan bog`liq standart sistemalar hosil qilishga olib keladigan 
element sifatida aniqlash; 
5. O`zaro almashinuvchanligini 

 texnika va texnologiyaga bog`liq bo`lgan bir xil 
detal,  band,  agregat  va  boshqa  konstruksiyalarni  oldindan  rostlovsiz  yig`ish, 
almashtirishni nazarda tutish. 
Mana  shu  tamoyillar  asosida  standartlashtirishning  metodlari  sistemasi 
shakllantirilgan: 
1.
 
Simpflikatsiya 

  buyum  turlari,  xillari  va  sonlarini  shu  vaqtda  mavjud  talabni 
qondira olishga yetarli sonlargacha kamaytirish; 
2.
 
Unifikatsiya 

  ikki  yoki  undan  ko`p  hujjat  (texnik  shart)  larni  bu  hujjatlar  bilan 
rasmiylashtirilgan  buyumlarni  ishlatish  (iste’mol)  da  o`zaro  almashtirishni 
hisobga olib birlashtirish. 
Unifikatsiyaning asosi sistemalashtirish va tasniflash (klassifikatsiya) tirishdir:  
1.
 
Sistemalashtirish  (narsalar,  hodisalar,  tushunchalar) 

  narsalarni  foydalanishga 
qulay aniq tizim tashkil qiladigan ma’lum tartib va ketma-ketlikda joylashtirish; 
2.
 
Klassifikatsiya 

  narsalarni  ularning  umumiy  belgilariga  bog`liq  holda  sinf, 
ostsinf  va  toifalar  bo`yicha  joylashtirish.  Ko`p  xollarda  klassifikatsiya  o`nli 
tizimda tashkil qilinadi; 
3.
 
Xillash 

  qator  buyumlar  uchun  umumiy  texnik  tavsiflari  asosida  na’munaviy 
konstruksiya va texnologik jarayonlar ishlab chiqish; 
4.
 
Xoslashtirish 

  konstuktorlik,  texnologik  hujjatlar  tayyorlashning  asosiylaridan 
biri  bu  buyum,  mahsulot  yoki  qismlarining  nomlari,  tarkibiy  qismlari,  materiali, 
massasi va boshqa ma’lumotlari keltirilgan joy asl ko`rinishida bajariladigan; 

---

 
98 
5.
 
Agregatlashtirish

  texnik  tizim,  masalan,  avtomobil,  traktor  asbob–uskuna  va 
boshqa  har  xil  mashina  va  mexanizmlarni,  standart,  unifikatsiyalangan  agregat 
yoki mexaniq qurilmalardan butjamlash(yig`ish);    
Dasturiy  maqsadli  eng  muhim  ilmiy-texnik,  iqtisodiy  va  ijtimoiy  muammolar 
bo`yicha dasturlar majmuasini ishlab chiqish va amalga oshirish