Sstantsiya va podstantsiyalarning elektr ulanish sxemasi

ELEKTRQURILMАLАRNING BОSH
SХЕМАLАRIGА QOʻYILАDIGАN
АSОSIY ТАLАBLАR.
•
34.1 Elektrqurilmаlаrning bоsh sхемаlаrigа qoʻyilаdigаn
аsоsiy таlаblаr.
Reja:
•
Elektr stansiyalarning sxemalari turlari, strukturaviy, bir 
chiziqli , operativ sxemalari, asosiy vazifasi, issiqlik elektr 
stansiyalarning , gidroelektr stansiyalarning, elektr 
sxemalari elektr stansiyalarning bosh sxemalariga
qoʻyiladigan talablar.
Таyanch 
soz va 
iboralar

---

quvvatni o‘tkazib turish — quvvatni tranzitlash mumkin. Bunday elektrotizilmalarning sxemasini 
tanlashda, birinchi navbatda, quvvatni tranzitlash masalasini hisobga olish lozim. 
Podstansiyalar boshi berk (tupikli), o‘tiladigan (proxodnoy), ajragan (otpaechniy) bo‘lishi 
mumkin; bunday podstansiyalarning ulanish sxemalari hatto bir xil sonli va quvvatli 
transformatorlarda ham turlicha bo‘ladi. 
6–10 kV li taqsimlash qurilmalarining sxemalari iste’molchilarning elektr bilan 
ta’minlanish sxemasiga: yakka yoki parallel liniyalar bilan ta’minlash, iste’molchilarda ishga 
solinadigan zahiralarning mavjudligi va hokazoga bog‘liq bo‘ladi. 
E
lektr bilan ta’minlash ishonchliligi darajasiga qarab iste’molchilar (toifasi) kategoriyasi. 
Elektr bilan ta’minlash ishonchliligi nuqtai nazaridan hamma iste’molchilar kategoriyaga bo‘linadi. 
Birinchi toifa elektr iste’molchilari
(priyomniklari) bu shunday elektr iste’molchilariki, 
ularning elektr bilan ta’minlanilishi uzilsa, kishilar hayoti xavf ostida qolishi, qimmat baho asosiy 
asbob–uskunalar ishdan chiqishi, mahsulot ko‘plab brak bo‘lishi, murakkab texnologik protsess 
buzilishi, xalq xo‘jaligiga katta zarar yetishi, kommunal xo‘jaligining katta ahamiyatli 
elementlarning buzilishiga olib kelishi mumkin 
Birinchi kategoriya elektrotizilmalarining ichidan 
iste’molchilar alohida guruhi
ajratilib, 
ularning to‘xtovsiz ishlashi kishilar hayotini xavfdan saqlash–portlash, yong‘in va qimmat baho 
asosiy asbob–uskunalarning buzilishiga yo‘l qo‘ymaslik maqsadida ishlab chiqarishni avariyasiz 
to‘xtatishdan iborat. 
Birinchi kategoriya iste’molchilari bir–biriga bog‘liq bo‘lmagan ikkita manbadan 
ta’minlanishi kerak bo‘lib, tanaffus faqat avtomatik ulanishga sarflanadigan vaqtga ruxsat etiladi. 
Birinchi kategoriya elektr istg’molchilarining alohida guruhini elektr bilan ta’minlash 
uchun uchinchi mustakil manba ko‘zda tutiladi. Mustaqil manbalar deganda mahalliy 
elektrostansiya, energotizimning elektrostaksiyasi, uzluksiz ta’minlovchi maxsus agregatlar, 
akkumulyatorli batareyalar va hokazolar tushuniladi. 
Ikkinchi kategoriya elektr iste’mochilari
shunday elektr iste’molchilarini, ularni elektr bilan 
ta’minlash uzilsa, mahsulotlarni ommaviy bera olmaslik, ishchilar, mexanizmlar va sanoat 
transportining ommaviy turib qolishiga, shahar va qishloq aholisi anchagina qismining normal 
faoliyati buzilishiga olib keladi. Bu elektr iste’molchilarini ikkita mustaqil manbadan ta’minlash 
tavsiya etiladi. 
Ikkinchi kategoriyadagi elektr iste’molchilarini elektr bilan ta’minlashdagi uzilish vaqti 
navbatchi xodim yoki keladigan operativ brigada zahiradagi manbani ulashi uchun ketadigan 
vaqtcha bo‘lishiga ruxsat etiladi. 
Ikkinchi kategoriyadagi elektr iste’molchilarini bitta havo liniyasi yoki bitta o‘chirgichga 
ulangan kamida ikkita kabeldan tayyorlangan bir kabelli liniya orqali ta’minlashga ruxsat etiladi. 
Transformatorlarning 
markazlashgan 
zahirai 
mavjud 
bo‘lsa hamda buzilgan 
transformatorni almashtirish imkoniyati bir sutka davomida bajarilsa, ikkinchi kategoriya elektr 
iste’molchilarini bipa transformatordan ta’minlashga ruxsat etiladi. 
Uchinchi kategoriya elektr iste’molchilariga 
birinchi va ikkinchi kategoriyalarning 
ta’riflariga to‘g‘ri kelmaydigan hamma qolgan elektr iste’molchilari kiradi. Bu elektr 
iste’molchilari bitta tok manbaidan ta’minlanib, bunda elektr bilan ta’minlash tizimining 
elementini almashtirish yoki remont qilish uchun kerakli tanaffus–bir sutkadan oshmaslik sharti 
bilan bajarilishi kerak. 
Elektrostansiya, podstansiya va tarmoqning yondashgan uchastkasini kengaytirish. istiqboli 
hamda taraqqiy ettirishning oraliq bosqichlari. 
Taqsimlash qurilmalarining sxemasi hamda 
joylashishini energotizimning taraqqiy etishida ulanishlar sonining ortish imkoniyatini hisobga olib 
tanlash lozim bo‘ladi. Yirik elektrostansiyalar navbati bilan qurilganligi uchun ulash sxemasini 
tanlashda birinchi, ikkinchi, uchinchi navbatda va uni tugal rivojlantirishda ishga tushiriladigan 
agregat va liniyalar soni hisobga olinadi. 
Podstansiya sxemasini tanlashda yuqori va o‘rta kuchlanishli liniyalar soni bilan ularning 
mas’uliyat darajasini hisobga olish lozim, shuning uchun turli rivojlanish bosqichida podstansiya 
sxemasi turlicha bo‘lishi mumkin. 

---

Stansiya va podstansiya taqsimlash qurilmalari sxemasining bosqichli rivojlanishi katta 
o‘zgartirishlarga olib kelmasligi kerak. Bunga sxemani tanlashda uning rivojlanish istiqbolini 
hisobga olgandagina erishish mumkin. 
Elektrotizilmalarning sxemalarini tanlashda q. t. toklarining yo‘l qo‘yilgan darajasi hisobga 
olinadi. Ehtiyoj tug‘ilsa, tarmoqlarni seksiyalash, elektrotizilmani mustaqil ishlovchi qismlarga 
bo‘lish va maxsus tok chegaralovchi qurilmalarni o‘rnatish kabi masalalar hal qilinadi. 
Elektrotizilmaning bosh sxemasini tanlashga ta’sir etadigan kompleks shartlardan 
sxemalarga qo‘yiladigan quyidagi asosiy talablarni ko‘rsatish mumkin: 
iste’molchilarni elektr bilan ta’minlashning ishonchliligi; 
remont ishlarining bajarilishiga moslanganligi; 
elektrik sxemaning operativ ixchamliligi; 
iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiqligi. 
Ishonchlilik
— bu elektrotizilmaning elektr tarmog‘i uchastkasining yoki energotizimning 
iste’molchilarini belgilangan sifatdagi elektr energiyasi bilan uzluksiz, to‘la ta’minlash 
xususiyatidir. Sxemaning istagan joyidagi asbob–uskunaning buzilishi, elektr bilan ta’minlashni, 
tizimga energiya berishni, shina orqali quvvatni tranzitlashni mumkin qadar buzmasligi kerak. 
Sxemaning ishonchliligi shu elektrotizilmadan ta’minlanayotgan iste’molchining xarakteri 
kategoriyasiga to‘g‘ri kelishi kerak. 
Ishonchlilikni iste’molchilarni elektr bilan ta’minlashning buzilish davomiyligi hamda 
chastotasi va energotizim bilan uning ayrim tugunlari (uzellari) ni yetarli darajada avariyasiz 
ishlashini ta’minlash uchun kerak bo‘ladigan avariya zahiraining nisbiy kattaligi bilan baholash 
mumkin. 
Elektrotizilmalarning remont ishlariga moslanganligi 
iste’molchilarni elektr bilan 
ta’minlashni cheklamasdan yoki buzmasdan turib, remont ishlarini olib borish imkoniyatiga ega 
bo‘lishi bilan baholanadi. Shunday sxemalar borki, o‘chirgichni remont qilish uchun uni remont 
tamom bo‘lguncha uzib turish kerak bo‘ladi, boshqa sxemalarda ulanganlardan ayrimini maxsus 
remont sxemasini tuzish uchun vaqtincha uzib turish talab etiladi; uchinchilarda — o‘chirgichlarni 
remont qilishda
elektr bilan ta’minlash hatto qisqa vaqtga ham uzilmay amalga oshiriladi. Shunday qilib, 
ko‘rilayotgan sxemaning remont ishlarini amalga oshirish uchun moslanganligini son jihatidan 
quyidagicha: asbob–uskunalarni remont qilish va iste’molchilarni uzish chastotasi hamda o‘rtacha 
davomiyligi bilan baholash mumkin. 
Elektr sxemaning operativ ixchamliligi
kerakli ekspluatatsion rejimlarni hosil qilish va 
operativ qayta ulanishga moslanganligi bilan aniqlanadi. 
Sxemaning eng katta operativ ixchamliligi operativ qayta ulashlar uzoqdan (distansion) 
boshqaruvchi yuritmaga ega bo‘lgan piklyuchatel yoki boshqa kommutatsion apparatlar tomonidan 
amalga oshirilgandagina ta’minlanadi. Agar hamma qayta ulashlar uzoqdan, avtomatika vositasi
yordamida amalga oshirilsa, yana ham yaxshiroq bo‘lardi, u holda avariyani yo‘qotish ancha 
tezlashar edi. 
Operativ ixchamlilik operativ qayta ulanishlar soni, murakkabligi va davomiyligi bilan 
baholanadi. 
Sxemaning iqtisodiy maqsadga muvofiqligi 
tizilmani qurish uchun sarflangan kapital 
mablag‘, uni ekspluatatsiya qilish va elektr bilan ta’minlash buzilganda ko‘rilgan zararlarni o‘z 
ichiga oladigan umumiy sarf miqdori bilan baholanadi. 
Qilingan xarajatlarni hisoblash metodikasi quyida batafsil bayon etilgan.