Ssji aloqa vazirligi

 
Masala yechish namunalari 
1-MASALA. Qarshiligi  R=100  Om  bo‗lgan  potensiallar tok  manbaiga ulangan. 
Uning E.Yu.K. 

=150 V va ichki qarshiligi r=50 Om 
(I-rasm). 
Qarshiligi 
R=500 
Om 
bo‗lgan  
potensiometrni 
qo‗zg‗almas 
va 
qo‗zg‗aluvchan 
klemmalarini  o‗rtasiga  ulangan  voltmetrni  ko‗rsatishi 
nimaga  teng  bo‗ladi?  Shu  nuqtalar  orasida  voltmetr 
bo‗lmaganda kuchlanish nimaga teng bo‗ladi?  
Echish: A va B nuqtalarga ulangan voltmetrdagi kuchlanish 
 
                          
1
1
1
R
I
U

                                                            (1)        
formula bilan topiladi. 
     Bu yerda  
I
1
 -zanjirni tarmoqlangan qismidagi tok kuchi, R
1
-bir-biriga parallel 
ulangan  voltmeter  qarshiligi    R
v
  bilan  potensiometr  qarshiligi    yarmisini 
natijaviysi  
                          
2
/
1
1
1
1
R
R
R
v


,      yoki     
v
v
R
R
R
R
R
2
1



 .                                  (2) 
     Zanjirning tarmoqlanmagan qismidagi tok kuchi 
                                        
r
R
I


3
1

,                                                               (3) 
bu yerda R
3
- tashqi zanjirning qarshiligi va u 
                                    
1
3
2
R
R
R


                                                              (4)           
ga teng.  Endi (2),  (3)  va (4) lardan foydalanib,  
ε 
B 
A 
R 
1-rasm 

---

 
- 56 - 
                                   
v
v
v
R
R
RR
r
Rv
R
RR
R
U
2
2
2
1















                                     (5) 
ni  topamiz.  Bu  hisoblash  formulamizga  son  qiymatlarini  qo‗yamiz:  A  va  B 
nuqtalar orasida voltmetr ulanmagandagi kuchlanish U
2
, kuyidagicha aniqlanadi:  
                                                        
2
2
2
R
I
U

 ,                                                (6) 
bu yerda U
2
 -yopiq zanjir uchun Om qonunidan topiladi. Demak,  
                 
r
R
I



2
,    
2
2
R
r
R
U




 .                                      (7) 
Hisoblaymiz:  
                   
50
50
50
100
150
2




U
  V  .                                          (8) 
 
2-MASALA.  E.Yu.K.lari  bir  hil    bo‗lgan  uchta  manbaga  bir  hil  qarshiliklar 
ulanib  (2-rasm)  zanjir  hosil  qilingan.  Hamma 
qarshiliklarda 
ajraladigan 
umumiy 
quvvat 
topilsin. 
Manbalarning 
ichki 
qarshiliklari 
e‘tiborga olinmasin.        Echish: zanjirning har 
bir qismida ajraladigan quvvat 
                      
R
I
P
i
i
2

                               (1) 
ga  teng.  Bu  yerda  i-qaralayotgan  zanjir 
bo‗lagining  tartib  raqami,  I
i
-undagi  tok  tok  kuchi,  R
i
-uning  qarshiligi.  Butun 
zanjirda ajraladigan quvvat  






3
1
3
1
2
i
i
i
i
i
R
I
P
P
 .                                               (2) 
Masalani  echish  uchun  zanjirning  har  bir  qismidagi  I
1
,I
2
  na  I
3
  tok  kuchlarini 
bilish  kerak.  Buning  uchun  Kirxgof  qonunidan  foydalanamiz.  Konturni  soat 
strelkasiga  teskari  yo‗nalishda  aylanib  o‗tishga  kelishib, 
abcd
  va
  cdfl
 
yo‗nalishlarini  2-rasmda  ko‗rsatilgandek  olamiz.  U  holda  ‖b‖    tugun  uchun 
tenglama Kirxgofni I-qonuni asosida  quyidagi ko‗rinishga ega bo‗ladi: 
                      
0
3
2
1




I
I
I
 ,                                                          (3) 
abcd
  va  cdfe  konturlar  uchun  Kirxgofni  2-qonunidan  foydalanamiz,  quyidagi 
tenglamalarni tuzamiz  
                      I
1
R+I
2
R=



2


,                                       
      (4) 
ε 
ε 
ε 
R 
R 
R 
a
 
b
 
c
 
d
 
f
 
l
 
2-rasm 
I
1 
← 
I
2 
I
3 
→ 
→ 

---

 
- 57 - 
                      I
1
R+I
3
R=



2


.                                       
      (5) 
(3), (4) va (5) tenglamalarni birgalikda echib, tok qiymatlarini topamiz;   
R
I
3
4
1


,   
.
2
3
2
R
I
I



    
 
Bu ifodalarni (2)ga qo‗yamiz:  
P=
R
R
R
R
R
I
R
I
R
I
3
8
9
4
9
4
9
16
2
2
2
2
2
3
2
2
2
1










.
 
Demak,                           
 
.
3
8
2
R
P

