15-mavzu:
|
Estetik tarbiya
|
Reja:
1. Estetik tarbiyaning maqsadi va mazmuni.
2. Voqelikka estetik munosabatda bo`lishning mohiyati mazmuni va asosiy yo`nalishlari.
3. Estetik tarbiya omillari va vositalari.
Estetik tarbiyaning maqsadi va mazmuni
Ta’lim-tarbiyaning boshqa shakllari kabi estetik tarbiya ham o`z diqqat-e’tiborini yakka odamga va ijtimoiy guruhga qaratadi. Estetik tarbiya ham umuminsoniy va milliy qadriyatlarni qaror toptirishga xizmat qiladi. Ayonki, tarbiya inson ongiga, his-tuyg’ulariga, tasavvuriga, e’tiqodiga, dunyoqarashiga, xatti-harakatlariga, xulq-atvoriga ta’sir o`tkazishni o`z oldiga maqsad va vazifa qilib qo`yadi. Estetik tarbiya ham ana shu umumiy maqsad va vazifaning tarkibiy qismi sifatida amal kilib, tarixiy-ijtimoiy jihatdan ahamiyatga molik hodisani anglatadi. Shuni ta’kidlash joizki, qadimgi dunyoda umuman tarbiya maqsadi estetik asosda namoyon bo`lgan. Masalan, kadimgi yunonlarda estetik tarbiya maqsadi fuqarolarning har tomonlama rivojlanishiga, «ruh va badan» hamohangligini qaror toptirishiga yo`naltirgan edi. Aflotun va Arastu kabi zabardast mutafakkirlar ta’limotlarida estetik tarbiya tizimining bir-biridan farqli tomonlari bo`lgani holda umumiylik ham mavjud bo`lib, u yagona estetik orzuni qaror topgirishga, yagona axloqiy xulk-atvor va fukarolik xislat-fazilatlarini shakllantirishga xizmat qilgan edi. O`rta asrlar Sharqi va Ovrupoda estetik tarbiya ilohiy kuch-qudrat manbai bo`lgan Allohga e’tiqod qilish va «bu dunyo» ning o`tkinchii arzimas ekanligini inson shaxsiga singdirishini o`z oldiga maqsad qilib ko`ygan edi. Estetik tarbiya g’oyalarining ilohiy va dunyoviy mohiyatini kuchaytirishga intilish hozir ham o`z ahamiyatini yo`qotgan emas, zero estetik tarbiyada ilohiylik odamlar mehnati va maishiy hayoti bilan chambarchas bog’lanib, ya’ni dunyoviylik bilan qo`shilib ketgan edi. Muayyan jamiyatda ijtimoiy qarama-qarshiliklar zaiflashib, ijtimoiy tenglik va ijtimoiy adolat qaror topib borgani sari odamlarning estetik tarbiya olishlari uchun zarur bo`lgan muayyan ijtimoiy-siyosiy va ma’naviy axloqiy shart-sharoitlar vujudga keladi, Moddiy-iqtisodiy va umumma’naviy imkoniyatlar kengayib, qashshoqlik va savodsizlik batamom tugatilsagina, jamiyat hayotida estetik tarbiya muhim omil bo`lib xizmat qiladi. O`zbekiston mustaqil davlat sifatida qaror topayotgan hozirgi paytda estetik tarbiyaning ahamiyati yanada ortib bormoqda. Birinchidan, mustaqillik sharoitida inson omilining ortib borishi uchun shart-sharoitlar vujudga kelayapti hayotning barcha jabhalarida faoliyat ko`rsatayotgan odamlarning ezgu xislat-fazilatlari, ongliligi, faolligi ijodiy yaratuvchi qobiliyatlari sezilib turibdi. Ikkinchidan, O`zbekiston aholisining aksariyat ko`pchiligining umumiy madaniyati yuksalib borishi jarayonida yangi texnika va texnologiyalar, ishlab chikarishni tashkil qilish ishi tobora takomillashib borayapti.
Uchinchidan, yangi ishlab chiqarish munosabatlarining, bozor iqtisodiyotining keng o`rin egallab borayotganliga qonunchilikning keng tarzda rivojlashb, amal qilayotganligi fuqarolarning umumiy madaniyati, ayniqsa, estetik madaniyati darajasining ham yuksalib borishini taqozo etadi.
To`rtinchidan, hozirgi davr ilmiy-texnik inqilobi sharoitida elektronika, avtomatika, kibernetika, informatika kabi fanlar ishlab chiqarish sohasini tubdan qayta qurishga imkoniyatlar yaratib berayapgi, Bu hol ishlab chiqarishda band bo`lgan odamlarning ruhiy holatini ham tubdan o`zgartirishni, kasb-korlik, ijtimoiy-ruhiy, axloqiy-estetik holatning vujudga kelishini taqozo etadi.
Beshinchidan, radio, kino, ayniqsa «oynai jahon» kabi ommaviy axborot vositalarining turmushdan keng o`rin olishi natijasida badiiy axborot hajmining ham keskin ortib borishi estetik tarbiya ahamiyatining tez sur’atlarda o`sishini ta’minlaydi.
Avvallari estetik tarbiya o`ta tor va bir, tomonlama talqin kilinar, ya’ni uni san’at asarlarini to`g’ri idrok etish, bu bilan alohida lazzatlanish yoki biror sanat turini bilib olib, muayyan badiiy ko`nikmalarga ega bo`lish doirasida in’ikos etilar edi. Ba’zan estetik tarbiyaga odamlarda yuksak zstetik did-farosatni shakllantirish sifatida qaralar edi. Bularning barchasi badiiy-estetik tarbiyaning vazifa va maqsadlari doirasiga kiradi. Badiiy tarbiya estetik tarbiyaning tarkibiy qismi bo`lib, u estetik tarbiyaning asosiy mazmunini va maqsad yo`nalishlarini to`la ifodalamaydi. Badiiy tarbiyaning asosiy maqsadi — munosabatlarni sanat vositalari yordamida shakllantirishdir. Estetik tarbiya bilan badiiy tarbiyani bir-biriga tenglashtirishni ham, qorishtirish ham, qarama-qarshi qo`yish ham xato bo`lardi. Shuni nazarda tutish lozimki estetik tarbiya san’at bilan chegaralanib qolmayiq balki uning asosiy mazmuni insonning voqelikka estetik munosabatini faollashtirish va rivojlantirishdan iboratdir.
Do'stlaringiz bilan baham:
