Sotsiologiya

Ilmiy hisobotni tuzish. Sotsiologik tahlilning natijalari tizimlashgan va guruhlarga ajratilgan ko’rinishda ilmiy hisobotda namoyon bo’ladi. Hisobotni tayyorlashda shuni esda tutish kerakki, u keyinchalik nazariy ishlarni davom ettirishga asos bo’lishi va ijtimoiy boshqaruv amaliyotida sotsiologik tadqiqotlar natijalarini aks ettiruvchi mohiyat va shaklga ega bo’lishi kerak. Hisobotga izohlovchi xat kiritilishi ilmiy taomilga kirgan bo’lib unda qisqacha asosiy xulosalar va natijalar keltiriladi.

Hisobotning ilovasi sifatida jadvallar, grafiklar, so’rovnomalar, blanklar, testlar va boshqalar keltiriladi.

Hisobotning bo’limlari. Hisobotning tarkibi tadqiqotning turiga, nazariy yoki amaliy ekanligiga bog’liqdir.

Dastavval hisobot tuzilayotganda muammoning qo’yilishi, tadqiq etiluvchi masalalarning ta’rifi, asosiy tushunchalarning nazariy interpretatsiyasi, muammoning qay darajada o’rganilganligi va uning echimiga e’tibor beriladi. Alohida e’tiborni tadqiqotning uslublar tasnifiga, tanlovning tuzilishi, axborotlarni yig’ish tartiblariga ajratish kerak. Oxirida alohida bo’lim orqali o’tkazilgan tadqiqot natijalarining har tomonlama tahlili va qo’yilgan masalalarning echim darajasi tasniflanadi. Bu bo’limning oxirida tadqiqotning mavjud bo’lgan amaliy natijalari ko’rsatiladi va aniq xulosalar shakllanadi, yangi axborotni olish zarurligi aniqlanadi va uni hosil qilish uchun texnikaviy uslubiy tavsiyalar beriladi.

Ikkinchidan, hisobotning har bir bo’limida tadrijiy bir-birini to’ldiruvchi ikki qismning o’zaro mutanosibligini ta’minlash zarur. Birinchi qismda muammolar va natijalarni, ikkinchi qismda esa xulosalarni chuqur ilmiy asoslab berishi shart. Bu esa, tadqiqotchini hozirgi ahvolni sharhlash va umumlashtirishdan tashqari, uni tahlil va bashorat qilishga undaydi.

Uchinchidan, hisobot so’rovnomadagi savollar ketma-ketligidan mustasno, respodentlarning sotsial-ruhiy portreti, intellektual imkoniyatlari voqelikka munosabati umumiy manzarasining ifodasidan iborat bo’lishi kerak. Hisobotda so’rovnomaning barcha savollari va ularga mos natijalari ilmiy mantiq talablariga binoan tahlil etib beriladi.

To’rtinchidan, hisobotning texnik jihatdan yuqori saviyada rasmiylashtirilishi va to’g’ri tuzilishi katta ahamiyatga ega. Ko’pi bilan hisobot (ilovasiz) 50-60 betdan iborat bo’lganligi ma’qul. Hisobotga doir tushuntirish xati 10 betgacha bo’lishi mumkin. Hisobotda tadqiqot ishlariga jalb etilgan barcha tashkilotlar, o’tkazilish muddati va joylari, tadqiqot uslubiyoti bo’yicha ko’rsatma beruvchilarni tayyorlashning tartibi va tarkibi, ma’lumotlar yig’ishning takomillashtirilishi, axborotlarni kodlashtirish uchun ishlatilgan tizim va matematik ishlov berishda qo’llanilgan usullar ko’rsatilishi lozim. Jadvallar keragidan ortiqcha raqamlarga ega bo’lmasligi kerak.

Bundan tashqari hisobot yozish jarayonida buyurtmachiga tadqiqotning eng muhim natijalari bo’yicha tezkor axborotlarni ekspress-revyu ko’rinishida topshirish maqsadga muvofiqdir.