- 1. Ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot bosqichlari va ularni bilishga bo’lgan turlicha yondashuvlar
- 2. Iqtisodiy tizimlar va ularning turli modellari
- 3. Mulkchilik munosabatlarining mohiyati va iqtisodiy mazmuni. Mulk ob’yektlari va sub’yektlari
- 4. Mulkchilikning turli shakllari va ularning iqtisodiy mazmuni
Taraqqiyot bosqichlarini bilishda turli xil yondashuvlar mavjud bo’lib, ulardan asosiylari sifatida quyidagilarni ajratib ko’rsatish mumkin: - tarixiy-formatsion yondashuv;
- madaniylashish (tsivilizatsiya) darajasi jihatdan yondashuv;
- texnika va texnologik taraqqiyot darajasi jihatidan yondashuv;
- iqtisodiy tizimlar o’zgarishi jihatidan yondashuv.
Jamiyat taraqqiyotida quyidagi masalalar mavjud bo’ladi - Mehnatning taqsimlanishi;
- Ijtimoiy hayot yangi tizimini eskisi bilan kurashi;
- Progressiv va regressiv g’oyalarni o’zaro kurashi;
- Ijtimoiy ideallar kurashi (progressiv va regressiv)
Taraqqiyotning formatsion ko’rinishlari - Ibtidoiy jamoa tuzimi davri
- Quldorlik jamiyati
- Feodal jamiyat
- Kapitalistik jamiyat
- Bozor iqtisodiyotiga asoslangan jamiyat
Taraqqiyotning tsivilizatsion ko’rinishlari - Antik davr tsivilizatsiyasi
- Arab-musulmon davri tsivilizatsiyasi
- Renessans davri tsivilizatsiyasi
- Hozirgi zamon tsivilizatsiyasi
Iqtisodiy taraqqiyot ko’rinishlari - 18-asr ohiri 19-asr boshlarida to’qimachilik sanoati atrofida shakllangan iqtisodiy taraqqiyot
- 19-asr ohiri 20-asr boshlarida temir yo’l sanoati atrofida shakllangan iqtisodiy taraqqiyot
- 1914-1990 yillarda avtomobilsozlik sanoati atrofida shakllangan iqtisodiy taraqqiyot
Iqtisodiy taraqqiyot ko’rinishlari - 1980-2014 yillarda yoqilg’-energetika sanoati atrofida shakllangan iqtisodiy taraqqiyot
- 1990-2030 yillarda information texnologiyalar sanoati atrofida shakllangan iqtisodiy taraqqiyot
- 2010 yillardan boshlab nanotexnologiyalar sanoati atrofida shakllangan iqtisodiy taraqqiyot
- Primitiv (ibtidoiy) ong taraqqiyoti
- Ko’phudolilik (miloddan avv.12-asr – melodiy 5-asr)
- Yakkahudolik va ateizm (miloddan avv.1-asr – melodiy 15-asr)
- Intellektualizm (15-asr va hozirgi zamon)
- Demokrativ tafakkur (20-asr va hozirgi zamon)
- Sun’iy intellekt (hozirgi zamon va kelajak)
- Mulkchilik munosabatlari moddiy va ma’naviy ne’matlarni ishlab chiqarish hamda jamiyat boyliklarini o’zlashtirish jarayonlarida vujudga keladi.
- Mulkchilik munosabatlari – bu mulkka egalik qilish, foydalanish, tasarruf etish va o’zlashtirish jarayonlarida vujudga keladigan iqtisodiy munosabatlardir.
- Mulkdan foydalanish – bu mol-mulkning iqtisodiy faoliyatda ishlatilishi yoki ijtimoiy hayotda qo’llanilishidir. Mol-mulkni o’zlashtirish yuz berganda u daromad olish uchun yoki shaxsiy ehtiyojni qondirish uchun ishlatilishini bildiradi. Mulkni tasarruf etish – bu mol-mulk taqdirining mustaqil hal qilinishidir. U mol-mulkni sotish, meros qoldirish, hadya qilish, ijaraga berish kabi holatlarni erkin tanlash imkoniyati orqali namoyon bo’ladi.
- Davlat mulki – egalik qilish, foydalanish va tasarruf qilish davlat ixtiyorida bo’lgan mulk ob’yektlaridan iborat. Davlat mulki asosan ikki yo’l bilan hosil bo’ladi:
- 1) xususiy mol-mulkning milliylashtirilib, davlatning ixtiyoriga o’tkazilishi;
- 2) davlat mablag’lari hisobidan korxonalar qurish, davlatga qarashli korxona va tashkilotlarda investitsiyalarni amalga oshirish.
- Jamoa mulki – muayyan maqsad yo’lida jamoaga birlashgan kishilar tomonidan moddiy va ma’naviy boyliklarni hamjihatlik bilan o’zlashtirishni bildiradi.
- Shaxsiy mulk – bu fuqarolar mulki bo’lib, ularning shaxsiy yoki oilaviy ehtiyojini qondirishga xizmat qiladi. Bu mulk shakli asosan shaxsning yoki uning oila a’zolarining mehnati asosida ko’payadi va rivoj topadi.
- Shaxsiy mulk ob’yektlari – bu turar joylar, bog’-hovli va uylar, transport vositalari, pul jamg’armalari, uy-ro’zg’or va shaxsiy iste’mol buyumlari, yakka tartibda va boshqa xo’jalik faoliyati uchun kerakli ishlab chiqarish vositalari, ularda hosil qilingan mahsulot va boshqalar bo’lishi mumkin.
- Xususiy mulk – ayrim sohibkorlarga qarashli bo’lib, yollanma mehnatga asoslangan holda foydalanadigan mulkdir.
Do'stlaringiz bilan baham: |