Sotsiologik tadqiqotlarni tashkil etish va umumlashtirish. Reja: Tadqiqot dasturining nazariy asoslari. Sotsiologik tadqiqot usullari

6.5. Hujjatlarni o’rganish.

Hujjatli tadqiqot – ish mobaynida bosma va qo’lyozma materiallardan samarali va sistemali tarzda foydalanish ko’pincha e'tibordan chetda qolib ketadi. Hujjatli tadqiqot – sotsiologik tadqiqot yig’ishning eng keng tarqalgan usullaridan biridir.

1. 
   Hujjatli tadqiqotlarda arxiv materiallari, davlat xo’jjatlari, davlat xo’jjatlari, xatlar, sud bayonnomalarini kiritish mumkin. Tadqiqotda foydalanilayotgan hujjatlar qatoriga o’rganilayotgan mavzu bo’yicha avval o’tkazilgan tadqiqotlarning natijalari, xulosalarini ham kiritish mumkin. Hukumatlar tomonidan keltiriladigan ma'lumotlar juda keng ko’lamli bo’lib, bir necha manbaalarni o’z ichiga oladi. Masalan, muntazam ravishda, ma'lum vaqt oralig’i bilan, aholini ro’yxatga olish olib boriladi. Bu esa ko’plab ijtimoiy va iqtisodiy masalalar bo’yicha batafsil ma'lumotlar beradi. Bunday so’rovdagi savollarga javob berish majburiy bo’lgani uchun, olingan materiallar ancha to’liq va batafsil bo’ladi. Bulardan tashqari statistik hujjatlar, guvohnomalar, protokollar, hisobga olish ma'lumotlari ham mavjud. Shaxsiy hujjatlarga: avtobiografiya, xotiranomalar, xatlar kiradi. Hujjatlarni o’rganishning avtobiografik metodini F.Znanetskiy ishlab chiqqan. Sotsiolog hujjatlarni batafsil ko’rib chiqib o’rganadi. Shuning uchun hujjatlar sotsiolog va tarixchi mutaxassislariga qimmatbaho material hisoblanadi. Hujjatlarni o’rganish metodini o’tkazish, texnikai qo’yidagicha bo’ladi:
   
2. 
   Belgilarni, tushunchalarni aniqlash va analiz qilish.
   
3. 
   Bu ko’rsatkichlarni tekst bilan o’zaro nisbatini aniqlash.
   
4. 
   Ko’rsatkichlar uyicha miqdoriy analiz qilish.
   

Kontekst (nutq yoki asarning tugallangan parchasi) ni sharxlab xulosalash.

Xujjatli manbalar ishonchliligini turlicha bo’ladi va ulardan foydalanayotgan tadqiqotchi ularning haqiqiyligini to’gri baholay bilishi zarur. Chunki, gazeta , jurnal, maqolalarida, ma'lumotlar ko’pincha ishonchsiz manbalardan olingan bo’ladi.

Xulosa qilib aytadigan bo’lsak sotsiologiyadagi tadkikot usullariga qo’yidagicha ta'rif berish mumkin:

1. 
   Anketalashtirish (yozma shakldagi so’rov).
   
2. 
   Intervyu (suhbatlashish, og’zaki so’rov).
   
3. 
   Sosiometriya – (guruhdagi shasxlararo munosabatlarni o’rganish).
   
4. 
   Test – (maxsus qayta ishlangan vositalar, rasmlar, savollar yordamida shaxsiy sifat va qobiliyatlarni aniqlashga qaratilgan so’rov).
   
5. 
   Ekspert – (mutaxassislarga tegishli bo’lgan so’rov).
   
6. 
   Panel – (guruxlarning belgisiga ko’ra bir-birini taqqoslash va farqlash).
   
7. 
   Yaxlit – (jamoatchilik fikrini, aholini ro’yxatga olishni o’rganish).
   

8. Pilotaj – (informasiya olish).

Ushbu sotsiologik so’rovlarning barchasi maxsus o’z xususiyatlariga ega. O’rganilayotgan muammoni ular xususiyatlaridan kelib chikib, hal kiladi.