Sotsiolingvistika

9.So’zlovchi va tinglovchining ayol yoki erkak jinsiga mansubligi nutq jarayoniga qanday ta’sir ko’rsatadi? So’zlovchi va tinglovchining ayol yoki erkak jinsiga mansubligi ham nutq jarayonida ahamiyatlidir. O’zbek xotin-qizlari nutqiga xos “aylanay”, “girgitton”, “o’rgilay”, “qoqindiq” kabi so’zlar ijobiy ma’no nozikligini ifodalovchi leksik vositalar hisoblanadi.Ular ko’proq keksa ayollar tomonkidan qo’llanadi: Xolposh xola sandal chetida xamir qorib o’tirgan ekan.Mehmonlarni ko’rib quvonib ketdi. -Voy girgittonlar, voy o’zim girgittonlar!- degancha kalovlanib o’rnidan turdi. Xotin-qizlar nutqining individual xususiyatlarini “voy” jundovi o’ndan ortiq ma’no nozikliklarini ifodalaydi.Bular: sevish, erkalash, achinish, qo’rqish, havas, sarosimalanish, koyish, alam singari holatlardir. O’zbek tilida shunday iboralar borki, ular faqat erkaklar nutqidagina uchraydi.Jumladan, “burnini yerga ishqamoq”, “baqbaqangdan akang”, “dabdalasini chiqarmoq’, “jag’ini ezib qo’ymoq”, “otimni boshqa qo’yaman”, “quling o’rgilsin”, “haromi”, “yuzimga tuflang” kabi iboralar, asosan, erkaklar nutqida qo’llanishi bilan o’ziga xoslik kasb etadi: