Sotsialliq pa`nler kafedrasi tariyx h‟a‟m h‟uqıq fakul`tetinin` 4-kurs studenti Utepergenova Tamaraxan Polatovnanın’

Juwmaqlaw 
Ma‟deniyattın‟ pu‟tkil adamzattın‟ kollektivlik jetiskenligi bolıp tabıladı. Ha‟r 
bir xalıqtın‟ ma‟deniyatı o‟zine ta‟n ayrıqsha rawajlanıw jolın basıp o‟tedi h‟a‟m 
sonın‟ menen birge ishki birlikke iye bolıp, qaytalanbaytug‟ın o‟zgeshe
du‟rdanalar jaratadı. Jer sharındag‟ı xalıqlardın‟ ko‟ptu‟rliligi h‟a‟m birpu‟tinligi 
obektiv shınlıq bolıp tabıladı. O‟z ma‟deniyatına iye h‟a‟r bir xalıq pu‟tkil 
adamzattın‟ ma‟deniy g‟a‟ziynesine o‟z betinshe u‟les qosıp otıradı. Kishkene bir 
xalıq ma‟deniyatındag‟ı kemshilik yamasa jog‟altıw du‟nyalıq ma‟deniyattın‟ 
rawajlanıw dinamikasına ta‟sir jasaydı. Du‟nya ma‟deniyatı o‟zinin‟ ko‟ptu‟rligine, 
jeke ko‟rinislerindegi bay formalarg‟a iye. Ma‟deniyattın‟ birligi adamzattın‟ 
do‟retiwshilik iskerliginin‟ negizinin‟ bir bolg‟anlıg‟ı menen baylanıslı. Al onın‟ 
ko‟ptu‟rligi h‟a‟r bir xalıqtın‟ o‟zine ta‟n ayrıqsha belgilerinin‟, turmıs ta‟rzi, u‟rp-
a‟detleri, tili, bah‟alıq orientatsiyalarının‟ h‟a‟r qıylıg‟ı menen tu‟sindiriledi. Biraq 
h‟a‟r qanday ma‟deniyat tek o‟z ishinde sırtqı ta‟sirsiz, tariyxıy baylanıssız 
rawajlana almaydı. 
Tsivilizatsiya bolsa ma‟deniyattın‟ o‟mir su‟riwine jag‟day jaratatug‟ın 
sotsiallıq ortalıq bolıp, usı ortalıqtın‟ qanday sho‟lkemleskenligi ma‟deniy 
protsesslerdin‟ o‟tiwo‟zesheliklerine ta‟sir ko‟rsetip otıradı. Bul fakttın‟ tu‟siniliwi 
a‟sirese bu‟gingi ku‟nde adamzat tsivilizatsiyasında h‟ar tu‟rli globallıq 
problemalardın‟ qa‟wip salıp turg‟an, xabar ja‟miyetine o‟tiw protsessleri ju‟z 
berip atırg‟an, adamzat h‟aqıyqıy ma‟nisinde «bolmıslıq tan‟lawdı» a‟melge asırıw 
talap etilip atırg‟an bir waqıtta ju‟da‟ za‟ru‟r. Tsivilizatsiyanın‟ bul krizislik 
h‟alattan shıg‟ıw mexanizimlerinin‟ tabılıwı, tsivilizatsiyanın‟ rawajlanıwı 
bag‟darın ko‟rsetiwshi ma‟deniyat sistemasındag‟ı rawajlanıw menen baylanıslı. 
Ko‟pshilik alımlar ta‟repinen adamzat aldında turg‟an globallıq problemalardın‟ 
sheshiliwi birinshi gezekte etikalıq sheshim menen baylanıslı dep ko‟rsetpekte
62
. 
Bul degeni adam ekinshi adamdı, qala berse, onı qorshag‟an ortalıqtı o‟zine ten‟, 
h‟u‟rmet etiwge ılayıq o‟zinin‟ o‟mir su‟riw nızamlıqlarına iye individler sıpatında 
62
Қараң: 
Muxammadyarova A. Ekologiyalq qa‟wipsizlik filosofiyası. No‟kis 2012

---

qaralıwı h‟a‟m bul arqalı o‟zinin‟ insanıy mazmunın ko‟rsetiwi tiyis. Ma‟deniyat 
bolsa usı insanıy negizdin‟ ko‟riniw usılı sıpatında, onın‟ a‟melge asıw 
mexanizmleri, bah‟alıqların qa‟lilestirip baradı. Bunın‟ na‟tiyjesi sıpatnda jan‟a 
sotsiallıq birlesik jan‟a tsivilizatsiya o‟zinin‟ sho‟lkemlesiwin baslaydı.
Konkret elimizdegi protsesslerge keletug‟ın bolsaq, ja‟miyetimiz aldında 
turg‟an ma‟mlekette demokratiyalastırıw h‟a‟m puxaralıq ja‟miyetti rawajlandırıw, 
globallasıw na‟tiyjesinde ma‟deniyatta ju‟zege kelgen unamsız aqıbetlerge qarsı 
gu‟resiw ma‟selelerinin‟ sheshiliwi milliy ma‟deniyatımızdın‟ o‟zegi bolg‟an 
milliy bah‟alıqlardın‟ jas a‟wladqa sin‟diriliwi h‟a‟m bul arqalı ja‟miyette 
bag‟darlanıwdın‟ mexanizmlerin qaliplestiriw arqalı a‟melge asıwı mu‟mkin.
Demek ma‟deniyattı, tsivilizatsiyanı h‟a‟m olardın‟ o‟z-ara baylanısı 
ma‟seleleri ele ko‟plegen ilmiy izertlewler ushın tema bolıp qalıyaı so‟zsiz.