Sotsial geografiya jumaxanov Sh., Toshpo’latov A

SOTSIAL VA MADANIY GEOGRAFIYA
 Darslik
 
 
95 
Uchinchidan,
rekreatsion faoliyatning rivojlanishi natijasida tabiiy obyektlarni 
muhofaza etish, e’zozlash, madaniyat majmualarini tabiat bilan uyg’unlashtirish tizimini 
yaratishda shaxs ishtirokini ta’minlaydi va o’z nav-batida rekreatsion ehtiyojni 
qanoatlantirishda jamoatchilik faoliyatini rivojlantiradi. 
To’rtinchidan,
barqaror rekreatsion tizimni yaratishda quyidagi omillar, ya’ni 
ehtiyoj, faoliyat yo’nalishi, tizimning yaratilish zaruriyati va uning elementlari, sistemani 
tashkil etuvchi ichki va tashqi aloqalar kabi muhim o’rin tutadi.
6-jadval 
Geografiyaning turli tarmoqlarida rekreatsion tizimini o’rganish 
Fan 
tarmoqlari 
Tadqiqot jihatlari va yechiladigan vazifalar 
Nazariy 
Uslubiy 
Amaliy 
Axborot 
Umumiy 
rekreatsion 
geografiya 
Rekreatsion 
faoliyatning 
shakllanish 
qonuniyatlari, 
dinamikasi, 
morfologik 
tuzilishi, hududiy 
rekreatsion 
tizimlarning 
birlashishi va 
hududiy 
differentsiyasi 
Hududiy rekreatsion 
tizimlar (HRT)ni 
o’rganish metodlari 
tizimini ishlab 
chiqish. 
HRTning 
o’zgari-
shini 
maqsadli 
prognoz-
lash 
O’z nazariyalari 
haqidagi 
axborotlarni 
boshqa fanlarga 
taqdim etadi. 
Mintaqaviy 
rekreatsion 
geografiya 
Rekreatsion 
rayonlashtirish 
tamoyillarini va 
uning tadqiqot 
predmeti haqidagi 
taasavvurlarni 
ishlab chiqish 
Rekreatsion 
rayonlarning 
shakllanish 
sharoitlarini tahlil 
etadi va omillarini 
aniqlaydi hamda 
regional xarakteri 
rejalarini ishlab 
chiqadi 
Rekreat-
sion 
rayonlar 
to’rini 
ishlab 
chiqadi 
Rekreatsion 
rayonlarga 
tavsif beradi, 
ularning 
rivojlanish 
istiqboli va 
muammolarini 
tahlil etadi 
Tarmoqlar 
geografiyasi 
(iqtisodiy 
geografiya 
tabiiy 
geografiya 
va 
boshqalar) 
- 
O’rganilayotgan 
obyekt rekreatsion 
faoliyatga 
moslashishini 
baholash metodikasini 
ishlab chiqadi 
- 
HRTning 
shakllanishi va 
rekreatsion 
faoliyatni 
cheklovchi 
me’yoriy 
axborotlarni 
ishlab chiqadi 
Jadval V.S.Pereobrajenskiy ma’lumotlari asosida shakllantirilgan 

---

SOTSIAL VA MADANIY GEOGRAFIYA
 Darslik
 
 
96 
Beshinchidan,
rekreatsion tizim faoliyat vazifalaridan kelib chiqib belgilanadi.
Oltinchidan,
o’z tavsifiga ko’ra, rekreatsion tizim sotsiologik, demografik, 
ekologik, makon va dinamik tizimlarning ham tarkibiy qismidir. 
Shunday qilib, rekreatsion tizim rekologiyaning asosiy tadqiqot obyekti 
hisoblanadi. 
Rekreatsiya turizmning muhim asosini tashkil etib, insonning jismoniy, 
psixologik intellektual kuchi va quvvatini katta ishlab chiqarish jarayonidir. Rekreatsiya 
va rekreatsion faoliyat bilan bog’liq tadqiqotlar zamonaviy fan tizimining yangi, ya’ni 
yosh yo’nalishlardan biri. 
1963-1975-yillarda hozirgi Rossiya Fanlar Akademiyasi geografiya instituti 
mutaxassislar jamoasi (V.S.Preobrajenskiy, Y.A.Vedenin, I.V.Zorin, V.N.Lexonov, L.I. 
Muxina, L.S.Filippovich va boshqalar) tomonidan “Rekreatsion geografiyaning nazariy 
asoslari” nomli monografiya tayyorlandi va bu monografiya keyingi shu kabi tadqiqotlar 
uchun asos sifatida xizmat qildi.
1992-yilda esa Rossiya xalqaro turizm akademiyasida V.S.Preobrajenskiy, 
Y.A.Vedenin, I.V.Zorin, V.A.Kvartolnov, V.M.Krivosheev, L.S.Filippovichlar 
muallifligida “Rekealogiya va rekreatsion geografiya nazariyasi” nomli yangi 
monografiya chop etildi. Unda ko’p yillik tadqiqotlar umumlashtirilgan va rekrealogiya 
qanday rivojlanishi lozimligi to’g’risida; rekreatsion tizim, rekreatsion ehtiyoj bosh omil 
sifatida, rekreatsion faoliyat tizimini tashkil etuvchi omil sifatida, rekreatsion tizim 
modeli haqidagi konsepsiya yoki dasturi amal vazifasini o’taydi.
Rekrealogiya
 
lanshaft va uning xususiyatlarini bosh omil hisoblovchi birinchi 
fanlardan biri sifatida maydonga chiqdi. Uzoq tarixiy davrlar davomida qora metall, neft 
qazib chiqarish, qayta ishlash va, hatto, qishloq xo’jaligiga faqatgina ehtiyoj 
mahsulotlari yetkazib beruvchi ishlab chiqarish tarmog’i sifatida qoralar edi. Biroq, XX 
asrning iikinchi yarmiga kelib, turizmning rivojlanishi tabiatdan to’g’ri foydalanishning 
madaniy qarashlarning ommaviy tus olishiga sabab bo’ldi. Bu davrga kelib, fan-texnika 
tsivilizatsiyasining rivojlanishi natijasida har bir joy landshafti betakror va o’ziga xos 
ekanligini insoniyat anglab yetdi. 

---