Soliqlar va soliqqa tortish

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI............................ 

58 

---

 

3 

KIRISH 

 

Mavzuning  dolzarbligi.

 

Hududlar  moliyaviy  resurslari  tarkibida  mahalliy 

hokimiyat  organlarining  to’la  tasarrufida  bo’lgan  mahalliy  byudjetlar  mablag’lari 

asosiy  o’rinni  egallaydi.  Mahalliy  byudjetlarning  asosiy  daromadlari  soliqlar  va 

yig’imlardan  tashkil  topadi.  Ma’lumki,  O’zbekiston  Respublikasida  soliq  tizimini 

tashkil  etish  Soliq  Kodeksi  asosida  amalga  oshiriladi.  Unga  muvofiq  mahalliy 

byudjetlarga  to’lanadigan  soliqlar  va  yig’imlar,  ularning  to’lovchilari  va  imtiyozlar 

tarkibi berilgan. 

 Hududiy  iqtisodiyot  mamlakatning  hududiy  xo’jalik  tizimini  tashkil  etishni 

takomillashtirishini  belgilab  beruvchi  ishlab  chiqarish  kuchlarining  hududiy 

riivojlanishini  iqtisodiy  strategik  yo’nalishini  ishlab  chiqadi.  Ishlab  chiqarish 

kuchlarini  hududiy  joylashtirilishi  va  rivojlantirilishi  hududiy  iqtisodiyotning  asosiy 

tarkibiy qismi hisoblanadi.  

Bugungi kunda mamlakatimizda amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlar 

tarkibida,  barqaror  rivojlanish  va  byudjet  munosabatlariga  ijobiy  ta’sir 

ko’rsatishning  muhim  vositasi  sifatida,  soliq  siyosati  islohotlarni  zamonaviy 

talablariga moslashtirib borilishini talab qilmoqda.  

Iqtisodiy 

taraqqiyotning 

turli 

bosqichlarida 

mamlakat 

moliyaviy  

siyosatining mazmuni va vazifalari o’zgarib turadi, ammo har qanday  iqtisodiy 

bosqichda  ham,  moliyaviy  siyosat  davlatning  asosiy  iqtisodiy  dasturlarini 

amalga  oshirishning  asosiy  dastagi  bo’lib  qolaveradi.  Bozor  iqtisodiyoti 

rivojlangan  mamlakatlar  tajribasi  shuni  ko’rsatadiki,  soliq-byudjet  siyosati 

mamlakat  moliya  tizimining  asosini  tashkil  etadi.  Mavjud  moliyaviy 

resurslardan  oqilona  foydalanish,  ularni  to’g’ri  yo’naltirish  samaradorligini 

oshirish 

ijtimoiy-iqtisodiy 

taraqqiyotni 

ta’minlashda 

soliq-byudjet 

munosabatlarining qanday asosga tayanayotganligi juda muhimdir. 

Prezidentimiz  I.A.Karimov  2013  yil  yakunlari  bo’yicha  Vazirlar 

Mahkamasi majlisida so’zlagan ma’ruzasida, “Yalpi ichki mahsulot hajmini 8,1 

foizga,  sanoatni  8,3  foizga,  qishloq  xo‘jaligini  6  foizga,  chakana  savdo 

---

 

4 

aylanmasini  13,9  foizga  ko‘paytirish,  bozor  xizmatlarini  16,2  foizga  oshirgan 

holda,  uning  yalpi  ichki  mahsulotdagi  ulushini  55  foizga  yetkazish  ko‘zda 

tutilmoqda. 

Soliq  yukini  yanada  kamaytirish,  jumladan,  yuridik  shaxslar  uchun  foyda 

solig‘i  stavkasini  9  foizdan  8  foizga,  jismoniy  shaxslar  uchun  eng  kam  soliq 

hajmini  8  foizdan  7,5  foizga  tushirish  iqtisodiyotimiz  rivojida  albatta  muhim 

ahamiyat kasb etadi. 

Bunday soliq yengilliklari 130 milliard so‘mdan ortiq mablag‘ni tejash va 

uni  korxonalar  ixtiyorida  qoldirib,  ularning  o‘z  aylanma  mablag‘larini 

ko‘paytirish,  ishlab  chiqarishni  modernizatsiya  qilish  va  texnologik  yangilash, 

shuningdek, aholi daromadlarini 90 milliard so‘mdan ko‘proq oshirish imkonini 

beradi.

1   

Prezidentimiz  fikrlaridan  kelib  chiqqan  holda,  jismoniy  shaxslarning 

ish bilan bandligini ta’minlash, real daromadlarini oshirishga qaratilgan chora-

tadbirlarni ishlab chiqish, ularning daromadlarini soliqqa tortishda eng maqbul 

uslubiyatlardan foydalanish maqsadga muvofiq hisoblanadi. 

Hozirgi  bozor  iqtisodiyoti  sharoitida    mamlakatimizda    tadbirkorlik 

faoliyati     rivojlantirishga   katta ahamiyat  qaratilmoqda. Bundan ko’zlangan 

maqsad,mahalliy  ishlab  chiqaruvchilarni  qo’llab-quvvatlashda  ularning 

mahsulotlari  raqobatbardoshligini    oshirish,  imtiyozli  kreditlar  ajratish,  import 

o’rnini  bosuvchi    eksportbop  mahsulotlar  ishlab  chiqaruvchi      korxonalarga   

soliq  imtiyozlari  berish,    eksport    salohiyatini    rivojlantirish  asosida 

iqtisodiyotni  rivojlantirish  va  pirovard  maqsadda  aholining  turmush  darajasini 

oshirish    ko’zda  tutilgan.  Mahalliy  mahsulotlarni    tashqi  bozorlarga    olib 

chiqishga  ko’maklashish,  mahalliy  ishlab  chiqaruvchilar    mahsulotiga  bo’lgan 

ichki talabni  rag’batlantirish  masalalariga  alohida e’tibor qaratilmoqda. Zero, 

Prezidentimiz    Islom  Karimov    ta’kidlaganidek,  jahon  bozorida  talab  pasayib 

                  

 

1

 

O‘zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  Islom  Karimovning  mamlakatimizni  2013-yilda  ijtimoiy-iqtisodiy 

rivojlantirish  yakunlari  va  2014-yilga  mo‘ljallangan  iqtisodiy  dasturning  eng  muhim  ustuvor  yo‘nalishlariga 

bag‘ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasidan olindi. 

 

 

---

 

5 

borayotgan  bir  sharoitda,  ichki    bozorda    talabni  rag’batlantirish    orqali  

mahalliy  ishlab  chiqaruvchilarni    qo’llab-quvvatlash    iqtisodiy  o’sishning  

yuqori sur’atlarini  saqlab qolishda  g’oyat  muhim ahamiyatga egadir.     

O’zbekiston  Respublikasida  iqtisodiyotning  modernizatsiyalashuvi  va 

islohotlarning  chuqurlashuvi  jarayoni  byudjet  va  soliq  tizimini  ham  muntazam 

takomillashtirib  borishni  taqozo  qiladi.  Soliq-byudjet  siyosati  moliya  tizimi 

islohotlarining  muhim  yo’nalishi  sifatida  iqtisodiyotni  tartibga  solish  hamda 

uning  barqarorligini  ta’minlash  jarayonida  har  qachongidan  ham  muhimroq 

bo’lib bormoqda. Soliqlarning turli darajadagi byudjetlar o’rtasida taqsimlanishi 

yuzasidan o’zaro munosabatlarini takomillashtirish, ularning me’yoriy-huquqiy 

bazalarini  yanada  takomillashtirish  islohotlarning  hozirgi  bosqichida  o’ta 

ahamiyatlidir. 

O’zbekiston  Respublikasida  mahalliy  byudjetlar    imkoniyatlarini  oshirish 

yuzasidan  islohotlar  quyidagi  dolzarb  masalalarni  o’z  ichiga  olishi  lozim: 

mahalliy  byudjetlarning  o’z  va  biriktirilgan  daromadlarini  oshirish;  davlatning 

markazlashgan  moliyaviy  resurslaridan  foydalanish  samaradorligini  oshirish; 

byudjetlararo  munosabatlarni  mukammallashtirish  orqali  mahalliy  byudjetlar  

imkoniyatlarini  oshirish;  byudjet  jarayoni  va  yangi  byudjet  tasnifini 

takomillashtirish;  hududiy

  iqtisodiyot  muammolarini  ijobiy  hal  etish  imkonini 

beruvchi mahalliy byudjetlar samarali ijrosini ta’minlash mexanizmini yaratish.  

Moliya-byudjet  islohotlarini  o’tkazish  jarayoni  ijtimoiy-iqtisodiy  muammolarni 

hal  etishda  mahalliy  byudjetlar  rolini  oshirish  va  shu  bilan  bir  vaqtda  ular  moliyaviy 

bazalarini  mustahkamlash,  ushbu  talablarga  javob  beruvchi  moliya-byudjet  va  soliq 

mexanizmini  yaratish,  byudjetlararo  munosabatlarni  mukammallashtirish  va  mahalliy 

byudjetlar  imkoniyatlarini  oshirishni  ta’minlashning  uslubiyoti  va  tamoyillarini 

aniqlashni o’z ichiga oladi. 

O’zbekiston  Respublikasida  amalda  bo’lgan  soliq  tizimi  muammolari  hamda 

soliqlarni  undirishning  ayrim  jihatlarini  o’rganish  jarayonida  J.  Abdullaev,  A.Jo’raev, 

J.Zaynalov, 

R.Karimov, 

T.Malikov, 

O.Olimjonov, 

A.Yusupov, 

Q.Yahyoev, 

---

 

6 

Q.Bozorov,  H.Jamolov,  M.Almardonov,  O.Yakubboev,  B.Toshmurodova  va  boshqa 

iqtisodchi-olimlarning ilmiy ishlari ham muhim uslubiy manba vazifasini bajardi. 

  Bitiruv malakaviy ishining ob’ekti va predmeti. Mahalliy soliqlarning 

to’lovchisi bo’lgan xo’jalik yurituvchi sub’ektlar ishning ob’ekti hisoblanadi.  

Bitiruv  malakaviy  ishining  predmeti  xo’jalik  yurituvchi  sub’ektlardan 

undiriladigan  mahalliy  soliqlarni  byudjetga  to’lash  jarayonida  vujudga 

keladigan soliqlarga oid iqtisodiy munosabatlar yig’indisidan iborat.