Soliqlar va soliqqa tortish

2.2. Mahalliy soliqlar va yig’imlarni hisoblash uslubiyati hamda byudjetga 

o’tkazish muddatlari 

 

Hukumatimiz  tomonidan  olib  borilayotgan  soliq  islohotlarining  amaliy 

natijasi  asosan  harakatdagi  soliqlarni  soddalashtirish  va  unifikatsiya  qilish, 

xo’jalik  yurituvchi  sub’ektlarning  davlat  byudjeti  bilan  hisob-kitoblari 

mexanizmini  takomillashtirish,  soliq  hisobotlarini  taqdim  etish  holatlarini 

kamaytirishga qaratilgan. Respublikamiz hukumati tomonidan olib borilayotgan 

soliq siyosatining asosiy yo’nalishlari yuridik va jismoniy shaxslar zimmasidagi 

soliq  yukini  kamaytirishga,  soliqqa  tortish  tizimini  soddalashtirishga,  soliq 

stavkalarini  pasaytirishga,  soliqqa  tortiladigan  ob’ektlarni  maqbul  darajada 

kamaytirishga qaratilganligi bilan ahamiyatli hisoblanadi. 

Soliq  tizimi  tartibiga  kiruvchi  barcha  soliqlarni  mexanizmi  dastlabki 

bosqichi  soliq  yo’lovchilari  va  soliq  ob’ktini  aniqlash  bo’yicha,  soliqlarni  

hisoblash  va  byudjetga  o’tkazish  yakuniy  bosqich  hisoblanadi.  Shuning  uchun 

ham bitiruv malakaviy ishimizni ushbu bandida mahalliy soliqlar va yig’imlarni 

hisoblashni  hamda  byudjetga  o’tkazish  tartibini  ko’rib  chiqish  lozim  topdik. 

                  

 

10

 I Karimov Bizning bosh maqsadimiz – jamiyatni demokratlashtirish va yangilash, mamlakatni modernizatsiya 

va isloh etishdir. “Xalq so’zi”, 2005 yil 29 yanvar. 

---

 

30 

Bunda ishimizning avvalgi bandlaridagi ketma-ketlikka amal  qilgan holda mol-

mulk solig’ini hisoblanishi va byudjetga  to’lanishidan boshlamoqchimiz.  

  Mol-mulk  solig’ini  hisoblash  yuridik  shaxslar  va  jismoniy  shaxslar 

bo’yicha farqlanadi. Yuridik shaxslar bo’yicha mol-mulk solig’ini hisoblashda 

ma’lumot  fazasi  bo’lib,  buxgalteriya  schetlar  rejasidagi  0100-“Asosiy  

vositalar” scheti, 0300-“Uzoq muddatli  ijaraga olingan asosiy vositalar” scheti 

va 0400 –“Nomoddiy aktivlar” scheti debet qoldig’i ma’lumotlari hizmat qiladi.  

Yuridik  shaxslar  mol-mulkining  o’rtacha  yillik  qoldiq  qiymati  hisobot 

yilining  31  yanvaridagi  va  31  dekabridagi  mol-mulk  qoldiq  qiymatini 

qo’shishdan olingan summani hamda hisobot davri qolgan barcha oylari oxirgi 

kunidagi  mol-mulk  qoldiq  qiymati  summasini  12  ga  bo’lishdan  olingan  son 

sifatida  aniqlanadi.  Asosiy  vositalarning  qoldiq  qiymati  ushbu  mol-mulkning 

boshlang’ich  (tiklanish)  qiymati  bilan  soliq  to’lovchining  hisob  siyosatida 

belgilangan  usullardan  foydalanilgan  holda  hisoblab  chiqilgan  amortizatsiya 

hajmi  o’rtasidagi  farq  sifatida  aniqlanadi.Agar  mol-mulk  oyning  birinchi 

yarmida amalga kiritilgan bo’lsa, mol-mulkning o’rtacha yillik qoldiq qiymatini 

hisoblab  chiqarishda  kiritish  oyi  to’liq  oy  deb  qabul  qilinadi,  agar  mol-mulk 

oyning ikkinchi yarmida amalga kiritilgan bo’lsa, o’rtacha yillik qoldiq qiymat 

amalga  kiritish  oyidan  keyingi  oyning  birinchi  kunidan  boshlab  hisoblanadi. 

Soliq solish ob’ektlarining o’rtacha yillik qoldiq qiymati (o’rtacha yillik qiymat) 

soliq  davridagi  har  bir  oyning  oxirgi  kunidagi  holatga  ko’ra  soliq  solish 

ob’ektlarining  qoldiq  qiymatlarini  (o’rtacha  yillik  qiymatlarini)  qo’shishdan 

olingan  summaning  o’n  ikkidan  bir  qismi  sifatida  ortib  boruvchi  yakun  bilan 

aniqlanadi.  

Soliq  solinadigan  bazani  aniqlash  uchun,  balans  aktivida  aks  ettiriladigan 

eskirishni  chegirgan  holda,  buxgalteriya  hisobining  quyidagi  hisobvaraqlari 

bo’yicha summalar qabul qilinadi: 

-asosiy vositalarni hisobga olish hisobvaraqlari; 

---

 

31 

-uzoq  muddatga  ijaraga  olinadigan  asosiy  vositalarni  hisobga  olish 

hisobvaraqlari; 

-tugallanmagan 

qurilishni 

(belgilangan 

muddatlarda 

qurilishi 

tugallanmagan ob’ekt qismida) hisobga olish hisobvaraqlari;  

-o’rnatishga  mo’ljallangan  uskunani  (me’yor  muddatlarida  o’rnatilmagan 

uskuna qismida) hisobga olish hisobvaraqlari. 

Yuridik  shaxslardan  olinadigan  mol-mulk  solig’i  bo’yicha  amaliy 

tahlillarni  Xiva  tumanida  joylashgan  “AAA”  korxonasi  ma’lumotlari  asosida 

olib boramiz. 

Dastlab ushbu korxona mol-mulklarining 2013 yil bo’yicha o’rtacha qoldiq 

qiymatini aniqlab olamiz, u quyidagi jadvalda keltirilgan. 

---

 

 

4-jadval