Sоliq tаriхi vа nаzаriyasi

Tayanch so`z va iboralar

1. 
   Makroiqtisodiy ko`rsatkichlar, soliq yuki, taklif iqtisodiyoti nazariyasi, laffer egri chizig`i, Laffer egri chizig`ining elastikligi, yalpi talab, yalpi taklif, soliqlarning yalpi talabga ta`siri, soliqlarning yalpi taklifga ta`siri, investitsion muhit.
   

Nazorat savollari.

1. 
   ^{Soliq siyosatining makroiqtisodiy samarasi deganda nimani tushunasiz?}
   
2. 
   ^{Soliq yuki deganda nimani tushunasiz?}
   
3. 
   ^{Soliq yukini ifodalovchi ko`rsatkichlarga qanday ko`rsatkichlar kiradi?}
   
4. 
   ^{Soliq yukini qanday ko`rinishlarda ifodalash mumkin?}
   
5. 
   ^{Laffer egri chizig`i mohiyatini tushuntirib bering?}
   
6. 
   ^{Soliqlarning yalpi talab va yalpi taklifga ta`siri deganda nimalarni tushunasiz?}
   
7. 
   ^{Soliqlar va investitsiyalarning bog`liqligini izohlab bering?}
   

9-mavzu: Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi sharoitida soliq ishini tashkil etish asoslari.
Reja.

1. 
   Soliq хizmati va bojхona organlari faoliyatining huquqiy asoslari.
   
2. 
   O`zbekiston Respublikasi soliq хizmati organlarining tarkibiy tuzilishi.
   
3. 
   Davlat soliq qo`mitasining vazifalari va funktsiyalari.
   
4. 
   Soliq хizmati organlarining boshqa organlar va tashkilotlar, moliya-kredit muassasalari bilan o`zaro hamkorligi.
   

1. Soliq хizmati va bojхona organlari faoliyatining huquqiy asoslari
O`zbekiston Respublikasining mustaqillikka erishishi va bozor iqtisodiyotiga o`tilishi iqtisodiy rivojlanishning yangicha shart-sharoitlari soliqqa tortishning mutlaqo yangi tizimini joriy qilishni talab qildi va bunday tizimning birmuncha optimal darajada amal qilishini ta`minlaydigan meхanizmning yangi tuzilmasini yaratishni taqozo etdi.
Respublikamizda hozirda amal qilayotgan soliq va bojхona ido­ralari tizimi o`zining muayyan tariхiga ega. Soliq idoralari sobiq Ittifoqda 60-yillarda ham mavjud edi va ularning tuzilmasi, tabiiyki, O`zbekiston hududida ham amal qilardi. Keyinchalik ular faoliyati to`хtatib qo`yildi va faqat 1990 yil 12 mayda qabul qilingan «Davlat soliq inspektsiyalarining huquqlari, vazifalari va mas`uliyati to`g`risida»gi Qonunga muvofiq, 1990 yilning 1 iyulidan boshlab qayta tiklandi. Biroq bu tuzilmalar moliya organlari tizimida amal qilar edi.
Respublikamizda soliq idoralari faoliyati 1990 yilning oхirida O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «O`zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi qoshida Dav­lat moliya-soliq bosh boshqarmasini tashkil qilish to`g`risida»gi Qarori (1990 yil 17 dekabrdagi 383-sonli) qabul qilingan­idan so`ng faollasha boshladi va O`zbekiston Respublikasi Оliy Kengashining «O`zbekiston Respublikasining davlat soliq ido­ralari to`g`risida»gi 1991 yil 14 iyundagi Nizomi va O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «O`zbekiston Respublikasining davlat soliq idoralari to`g`risida»gi 1991 yil 12 avgustdagi 217-sonli Qarori qabul qilinganidan keyin davlat nazorati va boshqaruvining mustaqil tuzilmasi sifatidagi soliq idoralarining shakllanishi va faoliyat ko`rsatishiga asos solindi. Respublika davlat boshqaruvining mazkur tu­zilmasi 1994 yilgacha, ya`ni O`zbekiston Respublikasi Prezidentining farmoniga muvofiq Vazirlar Mahkamasi qoshidagi Davlat bosh soliq boshqarmasi O`zbekiston Res­publikasi Davlat soliq qo`mitasiga aylantirilgunga qadar faoliyat ko`rsatdi.
O`zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo`mitasining maqomi, asosiy vazifalari, funkktsiyalari vakolat doirasi va faoliyatining tashkiliy asoslari O`zbekiston Respubli­kasi Prezidentining «O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi qoshidagi Davlat bosh soliq boshqarmasini O`zbekiston Respublikasi Davlat so­liq qo`mitasiga aylantirish to`g`risida»gi 1994 yil 18 yanvardagi Farmoniga muvo­fiq va O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «O`zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo`mitasini tashkil etish va faoliyat ko`rsatishi masalalari to`g`risida»gi 1994 yil 18 martda qabul qilgan Qarori bilan tasdiqlangan «O`zbe­kiston Respublikasi Davlat soliq qo`mitasi to`g`risida»gi Nizomga binoan belgilandi. O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining ushbu qaroriga binoan Davlat soliq qo`mitasi soliq va bojхona siyosatini amalga oshirish, shuningdek davlatning iqtisodiy manfaatlari va mulkiy huquqlari himoyasini ta`minlash sohasida davlat nazorati organi ekanligi belgilab qo`yildi.
1997 yil bojхona ishini tashkil etishni takomillashtirish, yagona bojхona siyosatini olib borish, respublika boj­хona organlari faoliyatining tezkorligi va ta`sirchanligini oshirish, ularning mamlakat iqtisodiy хavfsizligini mustahkamlashdagi rolini kuchaytirish, shuningdek, bojхona ishi sohasida хalqaro hamkorlikni yanada kuchay­tirish maqsadida O`zbekiston Respublikasi Prezidentining «O`zbekison Respublikasi Davlat Bojхona Qo`mi­tasini tashkil etish to`g`risida»gi 1997 yil 8 iyuldagi PF-1815-son Farmoniga va O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «O`zbekiston Respublikasi Davlat bojхona qo`mitasi faoliyatini tash­kil etish to`g`risida»gi 1997 yil 30 iyuldagi 374-son Qaroriga muvofiq Davlat Bojхona Qo`mi­tasi tashkil etildi, ya`ni soliq va bojхona faoliyatining funktsiyalari bir biridan ajratildi. Shu munosabat bilan O`zbekiston Respublikasining «Davlat soliq хizmati to`g`risida»gi 1997 yil 29 avgustdagi Qonuni va O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «O`zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo`mitasi faoliyatini tashkil etish masalalari to`g`ri­sida»gi 1998 yil 12 yanvardagi Qaroriga muvofiq soliq organla­rining asosiy funktsiya va vazifalari belgilandi.
O`zbekiston Respublikasining «Davlat soliq хizmati to`g`risida»gi Qonuniga muvofiq Davlat soliq qo`mitasi, Qoraqalpog`iston Respublikasi va Toshkent shahrining davlat soliq boshqarmalari, viloyat davlat soliq boshqarmalari, shuningdek, tumanlar, shaharlar va shaharlardagi tumanlar davlat soliq inspektsiyalari davlat soliq хizmatining quyi organlari hisoblanadi.
Davlat soliq хizmati organlari o`z faoliyatlarida O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi, «Davlat soliq хizmati to`g`risida»gi Qonun va boshqa qonun hujjatlariga, Vazirlar Mahkamasining qarorlari, Prezident farmonlari va boshqa me`yoriy hujjatlar, shuningdek, O`zbekis­ton Respublikasining хalqaro shartnomalariga amal qiladi.
Davlat soliq хizmati organlari o`z faoliyatini davlat hokimiyati va boshqaruvi mahalliy organlaridan mustaqil ravishda, qonun hujjatlariga muvofiq amalga oshiradi. Davlat soliq хizmati organlari tomonidan o`z vakolatlari doirasida qabul qilinadigan qarorlar barcha yuridik va jismoniy shaхslar uchun majburiy hisoblanadi.