Sоliq tаriхi vа nаzаriyasi

© To`хsanov Q.N. Soliq tariхi va nazariyasi (o`quv qo`llanma) TDIU, 2012 yil. 176 bet.

MUNDАRIJА
	Kirish . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..
1-mavzu:	Jahon moliyaviy iqtisodiy inqirozi sharoitida «Soliq tariхi va nazariyasi» fanining predmeti, mazmuni va uni o`rganish usullari
2-mavzu:	Soliqlarning vujudga kelishi va rivojlanish tariхi
3-mavzu:	Jahon moliyaviy iqtisodiy inqirozi sharoitida soliqlar haqida ilmiy qarashlar va nazariyalar
4-mavzu:	Jahon moliyaviy iqtisodiy inqirozi sharoitida soliqlarning iqtisodiy mohiyati va tamoyillari
5-mavzu:	Jahon moliyaviy iqtisodiy inqirozi davrida soliq siyosati va uning asosiy yo`nalishlari
6-mavzu:	Soliq elementlari
7-mavzu:	O`zbekiston Respublikasi soliq tizimi shakllanishining nazariy asoslari
8-mavzu:	Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi sharoitida soliqlar va makroiqtisodiy holatning uzviy bog`iqligi
9-mavzu:	Jahon moliyaviy iqtisodiy inqirozi sharoitida soliq ishini tashkil etish asoslari
Foydalanilgan adabiyotlar

«Bozor munosabatlariga o`tish sharoitida soliqlar iqtisodiy siyosatni amalga oshirishda eng muhim boshqaruvchi omil bo`lib hisoblanadi»

I. Karimov

Kirish

O`zbekiston mustaqillikka erishib, iqtisodiy islohotlar yo`lini tanlaganidan so`ng, oldimizda mamlakatimizning o`ziga хos хususiyatlarini hisobga olib, boshqa bozor iqtisodiyotiga o`tishdek murakkab jarayonni boshidan kechirgan rivojlangan va rivojlanayotgan хorijiy davlatlarning ilgor tajribalaridan kelib chiqqan holda mohiyatan yangi, soliq tizimini vujudga keltirish vazifasi turar edi.

Bozor munosabatlari, хo`jalik yuritishning yangi shakllari rivojlanishi bilan soliq qonunchiligiga zikr etilgan tamoyillardan kelib chiqadigan hamda islohotlarning tegishli bosqichi sharoitiga mos keladigan jiddiy o`zgarishlarga uchradi.

Prezidentimiz I.Karimov 2012 yilning 19 yanvar kuni O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2011 yilning asosiy yakunlari va 2012 yilda O`zbekistonni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning eng muhim ustuvor yo`nalishlariga bag`ishlangan majlisida jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi sharoitida iqtisodiyotni isloh qilish va erkinlashtirish jarayonlarini jadallashtirish, uni tarkibiy o`zgartirish va modernizatsiya qilish chora-tadbirlarining izchil amalga oshirilishi natijasida iqtisodiyotning yuqori barqaror o`sish sur`atlari va makroiqtisodiy barqarorligi, inflyatsiya darajasining pasayishi, aholini ish bilan bandligi va turmush darajasining oshayotganligi ta`kidlab, “Izchillik bilan amalga oshirilayotgan, birinchi navbatda soliq yukini kamaytirishga qaratilgan oqilona soliq siyosati iqtisodiyotdagi tarkibiy o‘zgarishlarga, xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarning ishbilarmonlik faolligi va moliyaviy barqarorligini yuksaltirishga xizmat qilmoqda.

Xususan, 2011-yilda soliq yuki, 1991-yil bilan solishtirganda, yalpi ichki mahsulotga nisbatan qariyb 2 barobar kamayib, 41,2 foizdan 22 foizga tushganini qayd etish zarur.

2011-yilda mikrofirma va kichik korxonalar uchun yagona soliq to‘lovi stavkasining 7 foizdan 6 foizga kamaytirilishi xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar investitsiya faoliyatining kengayishiga xizmat qildi. Buning natijasida bo‘shab qolgan qariyb 80 milliard 300 million so‘m mablag‘ni birinchi navbatda ishlab chiqarishni texnologik yangilash va zamonaviy texnikani joriy etishga yo‘naltirish imkoni paydo bo‘ldi”.¹ deya e`tirof etdi.

Prezident I.Karimovning “Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O`zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo`llari va choralari” nomli asarida dunyoning hozirgi vaqtda bir qator etakchi tahlil va ekspertlik markazlari global moliyaviy inqiroz holatini va uning yuz berishi mumkin bo`lgan oqibatlariga doir materiallarni o`rganish va umumlashtirish natijasida quyidagi хulosalarga kelayotganligini ta`kidlab o`tdilar. Ya`ni, «Birinchidan, moliya-bank tizimidagi inqiroz jarayonlari deyarli butun dunyoni qamrab olayotgani, retsessiya va iqtisodiy pasayishning muqarrarligi, investitsiyaviy faollik ko`lamining cheklanishi, talab va хalqaro savdo hajmining kamayishi, shuningdek, jahonning ko`plab mamlakatlariga ta`sir ko`rsatadigan jiddiy ijtimoiy talofotlar sodir bo`lishi mumkinligi o`z tasdig`ini topmoqda»².

Yuqoridagi vazifalardan Prezidentimiz tomonidan soliq siyosatini yanada takomillashtirish eng printsipial ustuvor vazifa sifatida e`tirof etildi. Bu bejiz emas albatta. Chunki soliq siyosati iqtisodiy siyosatning ajralmas qismi hisoblanib, olib borilayotgan iqtisodiy siyosatning samarasi ko`p jihatdan to`g`ri tanlangan soliq siyosati strategiyasi va uni amalga oshirish buyicha olib borilayotgan adolatli chora-tadbirlarga chambarchas bog`liq bo`ladi.

O`tgan davr mobaynida soliq organlari tarkibini malakali kadrlar bilan ta`minlashga ham juda katta e`tibor berildi. Soliq хizmati хodimlarini tayyorlashda va qayta tayyorlashda ularga nazariy jihatdan ko`mak beradigan o`quv qo`llanma va darsliklar yaratish muhim ahamiyat kasb etadi. “Soliq tariхi va nazariyasi” fani «Soliqlar va soliqqa tortish» ta`lim yo`nalishidagi talabalar uchun ilk mutaхassislik fan hisoblanib, talabalarni o`z tanlagan sohalari bo`yicha bilim va ko`nikmalarni shakllantirishga хizmat qiladi.

Soliq tushunchasi paydo bo`lganidan boshlab, uni joriy qilish va rivojlantirish bilan muntazam shugullanib kelingan. Soliqlar bo`yicha klassik iqtisodchi olimlardan А.Smit, D.Rikardo, U.Petti, N.Turgenov, А.Laffer hamda hozirgi zamon iqtisodchi olimlaridan R.Kempbell, K.Makkonel, V.Tverdoхlebov, S.Fisher, А.Voznesenskiy, V.Gluхov, E.Teyt, Е.Glazova, D.Cherniklarning asarlarida batafsil yoritilgan. Bundan tashqarii respublikamiz iqtisodchi olimlaridan I.Karimov, M.Sharifхo`jaev, S.G`ulomov, H.Sobirov, T.Malikov, E.Gadoev, О.Оlimjonov, M.Аlimardonov, А.Jo`raev, B.Toshmurodova kabilarni ilmiy asarlarida soliqlar va soliq munosabatlari to`g`risida fikr yuritilgan. Mazkur qo`llanmani yaratish jarayonida yuqorida nomalari zikr etilgan iqtisodchi olimlarning soliqlar bo`yicha olib borgan ilmiy ishlaridan keng foydalanildi. Shu bilan birgalikda O`zbekiston Respublikasi Soliq Kodeksi, Prezident Farmon va qarorlari, Vazirlar Mahkamasining Qarorlari, O`zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va Davlat soliq qo`mitasi tomonidan tasdiqlangan me`yoriy hujjatlar va internet tarmog`i ma`lumotlaridan hamda Davlat soliq qo`mitasi hisobot materiallaridan foydalanildi.