Soliq nazariyasi” fanidan ma’ruzalar matni

Amerika modeli:

- soliq tizimining soliq to’lovchilar tushunishi uchun murakkabligi.

- soliq tizimida juda katta boshqaruv va ijro apparatining mavjudligi:

- soliq organlari markazlashuvining yo’qligi, federal, shtat va shahar tizimlarini mustaqilligi:

- naqd pul bilan ishlaydigan kichik biznesning daromadlarini nazorat qilishning yetarli usullari yo’qligi:

- noqonuniy daromad manbalari to’g’risida xabar beruvchi ko’ngilli "Axborotchlar" keng tarmog’ining mavjudligi.

Yaponiya modeli:

Moliya vazirligi nazorat ostida yagona, ancha qat’iy markazlashgan moliyaviy, soliq bank,bojxona tizimlari:

Yuksak vatanparvarlik mamlakatga va kompaniyaga;

Pastdan to yukorigacha bo’lgan boshqaruv apparati o’rtasidagi o’zaro munosabatlarda subordinatsiya prinsipiga qat’iy rioya qilinishi:

Yevropa modeli:

Yevropadagi mamlakatlar o’rtasidagi iqtisodiy birlashishga doimiy intilish:

soliq faoliyatidagi bir xillik: yagona andozalar, yondashuvlar, talkin, deklaratsiyalar, ish prinsiplari.

"Noandozaviy" (moslashmagan) modellar, odatda kichik xududli (yoki oralarda joylashgan) davlatlarda, erkin iqtisodiy zonaga ega bo’lgan davlatlarda va kator boshqa davlatlarda (Kipr, Lyuksemburg) amal qiladi. Ular uchun turli soliq deb ataladigan zonalar harakterlidir.

Zamonaviy soliq tizimi soliqqa tortish shakllari va usullarining benixoya noziqligi va qo’llaniladigan soliqlarning o’ta xilma - xilligi bilan tavsiflanadi (ayrim mamlakatlar doirasida ularning 100 ga yaqin ko’rinishlari mavjud). Rivojlangan mamlakatlarning barchasi va rivojlanayotgan mamlakatlarning ko’pchiligi uchun ushbu tizimning tamoyillari va xususiyatlari umumiydir, lekin ularning bu tamoyillar va xususiyatlarni soliq siyosatlarida ko’llanishlarida jiddiy farqlar bor.

Davlat byudjeti mablag’lari davlatning jamiyat oldidagi muhim vazifalarini amalga oshirishning moliyaviy manbaidir. Demak, har bir davlat iqtisodiyoti taraqqiy etishida bevosita amalga oshirilayotgan byudjet-soliq siyosati hamda soliq tizimining tuzilishi bilan bog’liqdir. Soliq tizimi ming yillik tarixga egadir. Bu tizimni yer yuzida davlatning ilk ko’rinishlari paydo bo’lishi bilan bog’lanadi. Bu jarayon yillar davomida turli davlatda turli ko’rinishlar va turlicha siyosat asosida ijro etib kelinmoqda.

AQSh soliq tizimi quyidagi uch darajadan iborat: birinchisi - yuqori daraja, bunda federal byudjetga tushadigan federal soliqlar yig’iladi; ikkinchisi - o’rta daraja, unda shtatlarning qonunlari joriy etadigan va shtatlarning byudjetlariga tushadigan soliqlar, yig’imlar yig’iladi; uchinchi daraja - quyi daraja, bunda mahalliy o’zini o’zi boshqarish organlari joriy etadigan, mahalliy byudjetlarga tushadigan soliqar yig’iladi