Soliq munosabatlarining vujudga kelishi va rivojlanish bosqichlari

davlat uchta mustaqil davlatga

: Buxoro amirligi,

Xiva va Qo‘qon xonliklariga bo‘linib ketdi. Ularning har biri o‘z

chegarasi, davlat tizim va xazinasi, o‘zining mustaqil moliyasiga ega

edi.

XVI

asrdayoq tashkil topgan

Xiva xonligi

inqirozni boshidan kechirar edi.

Soliq yukining

og‘irligi dehqonlar, shaharliklar va ko‘chmanchi –

turkman

qabilalari

zimmasiga tushardi. Turkmanlar y

er-mulk solig‘i

- hosilning o‘ndan

bir qismini va o‘nlab ming bosh qo‘yni

«xon qozoni»

uchun soliq sifatida to‘lar

edilar. Adoqli-xizr qabilasi xonga

navkarlar

yoki gvardiya yetkazib berar edi.

O‘lpon

faqat xon uchun emas, balki xon sulolasining ayrim vakillari uchun ham

undirilardi. Turkman qabilalari tez-tez qo‘zg‘olonlar ko‘tarib, vaqti-vaqti bilan

muayyan

mustaqillikka erishardilar.

Xiva xonlari

xazinasi

XVII asrda

alohida xazinachilar qo‘lida edi.

Quyi

ma’muriy apparat arboblar (qishloq oqsoqollari) dan iborat edi. Xiva

xonligida shu vaqtda xon xazinasiga daromadning asosiy qismi o‘troq va

yarim ko‘chmanchi aholi ishlov beradigan haydaladigan yerlardan tushar edi.

Xazinaga qarashli yoki davlat yerlarida yashaydigan dehqonlar

forscha

dahyak

yoki

arabcha ushr

deb nomlanadigan

xiroj

to‘lagan. Xon yorlig‘i

bo‘yicha muayyan mulk qilib berilgan xususiy mulk yorliq yerlari

solg‘it

deb

nomlanuvchi, pul bilan to‘lanadigan

yer solig‘iga tortilgan.

Aday mulk (oddiy

xalq tilida atay mulk) yerlaridan yer solig‘i emas, balki

qura solig‘i

undirilgan.