Soibjon begmatov bastakorlar

Qurbonnazar Abdullayev
(1899–1994)
Qurbonnazar  Abdullayev  1899-yili  Xivaning  Gurlanbog‘ 
qishlog‘ida  Abdulla  Qozi  oilasida  tavallud  topgan.  Otasining 
tarbiyasi bilan juda erta qo‘liga soz olib, doston kuylashni boshlaydi. 
«To‘qqiz yoshidan boshlab Maxtumquli so‘zlari bilan qo‘shiqlar va 
doston  parchalarini  ijro  etib  yuradi»
1
  –  deb  yozadi  musiqashunos 
olim  Botir  Matyoqubov.  Uning  bolalarcha  o‘ynoqiligidan  unga 
yoshligidan «Bola baxshi» nomi berilgan.
Bola  baxshi  Xorazmda  mashhur  bo‘lgan  Jumanazar  baxshi, 
Yodgor  bulamonchi,  Rahima  Xalfa  kabi  bir  qator  ustozlaridan 
doston  ijrochiligini  o‘rgangan.  Faoliyati  davomida  elga  dovrug‘ 
1
 B. Matyoqubov. Doston navolari. – T., 2009. 31-b.

---

67
yoygan hamda davriga munosib shogirdlar tarbiyalagan. Uning ijro 
repertuarida  yigirmadan  ortiq  dostonlar  o‘rin  olgan.  «Go‘ro‘g‘li», 
«Oshiq  G‘arib  va  Shohsanam»,  «Xirmondali», «Avazxon»,  «Oshiq 
Mahmud», «Bozirgon» dostonlari shular jumlasidandir. Bola baxshi 
94 yoshgacha doston ijrochiligida faoliyat olib borib, bu san’atning 
sirlarini  shogirdlariga  meros  qoldirgan.  Hozirda  bu  an’anani  uning 
shogirdlari  hamda  o‘g‘illari  Norbek,  Matyoqub,  Matnazar  va 
Yetmishvoylar davom ettirmoqdalar.
Xorazm  zamonaviy  bastakorlik  ijodiga  dostonlarning  shakl-
lanishida Bola baxshining o‘rni beqiyosdir. Avvalo, o‘zining yaratgan 
qo‘shiqlari,  qolaversa,  shogirdi  Komiljon  Otaniyozov  ijodida  
doston yo‘llariga xos asarlarning el orasida ommalashganligi bunga 
yorqin dalildir. 
Xorazm  bastakorlik  ijodiyoti  qadimiyligining  yana  bir  isboti 
maqom  san’atidir.  Azaldan  Xorazm  musiqa  merosidagi  maqomlar 
ijodiyoti  o‘tmish  bastakorlarining  amaliyotida  qaror  topganligi 
sir  emas.  Xorazm  vohasida  Xorazm  maqomlari,  dutor  maqomlari 
hamda  suvoralar  kabi  maqom  yo‘llari  mumtoz  musiqa  namunalari  
sifatida  shakllanib,  rivojlanib  kelgan.  Musiqa  bilimdonlarining  bu 
boradagi  ijodiyoti  yozma  manbalarda  o‘z  ifodasini  topgan.  Eng 
muhimi, ijodiyotning ushbu tarmog‘iga katta e’tibor bilan qaralgan. 
«Masalan,  Muhammad  Rahimxon  Soniy  (1864–1910)  o‘z  saroyiga 
adabiyot  va  san’at  arboblarini  to‘playdi.  O‘zi  Feruz  taxallusi  bilan 
she’rlar yozadi. Xorazm maqomlarining cholg‘u va aytim qismlariga 
ko‘pgina  musiqalar  bastalaganligi  borasida  Xorazm  tarixchasida 
ma’lumotlar  keltirilgan»
1
.  Xususan,  «Muhammad  Rahimxon 
Soniyning  «Shashmaqom»ga  bog‘lagan  nag‘malari  ushbulardur: 
1.  Rost maqomina: «Muhammasi jadidi Feruz», «Musaddasi jadidi 
Feruz» (cholg‘u qismi). 2.  Navo maqomina: «Saqili Feruz shohi», 
«Chor usuli Feruz». 3. Dugoh maqomina: «To‘rtinchi Peshravi Feruz», 
1
 Xorazm maqomlari (uch tomlik. To‘plovchi M. Yusupov). 1-tom. – 
T., 1980. 5-b.

---

68
«Saqili  Feruz  shohi».  4.  Segoh  maqomina:  «Saqili  Feruz  shohi», 
«Se  usuli  Feruz  shohi»,  «Chor  usuli  Feruz».  6.  Iroq  maqomina: 
«Birinchi  muhammasi  Feruz  shohi»,  «Ikkinchi  muhammasi  Feruz 
shohi». 7. Panjgoh maqomina: «Saqili Feruz shohi» bo‘lib, jami o‘n 
uch nag‘ma bog‘lagandur»
1
. 
XIX asr oxiri va XX asr boshlari Xorazm bastakorlik maktabining 
yirik namoyandalari sifatida Matyoqub Xarratov, Matyusuf Xarratov, 
Matpano  Xudoyberganov,  Madrahim  Yoqubov  (Sheroziy),  Safo 
Mug‘anniy,  Hojixon  Boltayev,  Komiljon  Otaniyozov  kabi  san’at 
namoyandalarini  keltirish  joizdir.  Avvalo,  ularning  ijodi  asosan 
maqom  va  maqom  yo‘llariga  xos  hamda  suvoralar  ijodiyoti  bilan 
bog‘liq. 
 XX asr ikkinchi yarmi va XXI asrda Xorazm xalq bastakorlik 
san’atida  o‘ziga  xos  rivojlanish  sezilmoqda.  An’anaviy  musiqada 
o‘zlashtirish  jarayoni  kechayotgan  bo‘lsa,  xalq  bastakorligida 
zamonaviy milliy estradaga e’tibor sezilmoqda. Xonanda bastakorlar 
ijodi  o‘ziga  xos  ravnaq  topayotganligini  kuzatish  mumkin.  Jum-
ladan, Otajon Xudoyshukurovning bastakorlik ijodida 300 ga yaqin 
musiqiy namunalar yaratilgan.