Sohaning texnologik o’lchashlari va asoslari”fanidan mavzu: Modda miqdorini va sarfini o’lchash asboblarini taxlil qilish

II. Modda miqdorini va sarfini o’lchash

2.1 Sarf va miqdor to’g’risida umumiy ma‘lumotlar

Modda miqdori hisobi bilan bog’liq o’lchashlarda muhim tushunchalar, bu moddaning sarfi va miqdoridir.
Sarf, bu ma‘lum moddaning miqdori vaqt birligida quvo’rning o’tkazgich kesimidan o’tishini ifodalaydi. Sarf ikki turga bo’linadi: hajmiy sarf va massaviy sarf.
Hajmiy sarf Qh (м3/сек), (м3/соат) va boshqalar bilan o’lchanadi.
Massaviy sarf Qm (kg/s), (kg/soat), (tonna/soat) va boshqalar bilan o’lchanadi.
Massaviy sarf birliklari hajmiy sarf birliklariga qaraganda tuliqroq ma‘lumot berishi mumkin, chunki moddaning hajmi ayniqsa, gazlarning bosim va haroratiga ko’p darajada bog’liq bo’ladi.
Standartlarga binoan, moddaning sarfini o’lchash uchun ishlatiladigan o’lchash asbobi sarf o’lchagich, moddaning miqdorini o’lchash uchun esa miqdor hisoblagich atamasi qo’llaniladi.
Sarf o’lchagichlarning eng ko’p tarqalgan quyidagi turlari mavjud:
1) Bosim farqlari o’zgaruvchan sarf o’lchagichlar.
2) Bosim farqlari o’zgarmas sarf o’lchagichlar.
3) Tezlik bosimli sarf o’lchagichlar.
4) O’zgaruvchan satxli sarf o’lchagichlar.
5) Induksion sarf o’lchagichlar.
6) Ultratovushli sarf o’lchagichlar.
7) Kalorimetrik sarf o’lchagichlar.
8) Ionizatsion sarf o’lchagichlar.
Miqdor hisoblagichlar o’lchash usuliga ko’ra quyidagi guruxlarga bo’linadi:
1) Hajm hisoblagichlar.
2) Tezlik hisoblagichlar.
3) Vazn hisoblagichlar.
O’lchanayotgan moddaning turiga ko’ra sarf o’lchagichlar mazut, bug’, gaz va xokazolarni o’lchagichlarga bo’linadi.
Modda miqdori xajm yoki massa birligida ([m3] yoki [kg]) ifodalanadi. Modda miqdorini o'lchaydigan o'lchov asboblarini miqdor o'lchagich deyiladi.
Qandaydir vaqt oralig'ida oqib o'tgan modda miqdorini shu vaqtga nisbati modda sarfi deyiladi.
Sarfning xajmiy va massaviy turlari mavjud. Sarfning o'lcham birligi: m3/sek va kg/sek.