«Soha iqtisodoyoti va menejment» fanidan Ma’ruzalar tuplami Nukus-2020 Ma’ruza 1

Konchilik korxonalari va ularning uziga xos xususiyatlari
Konchilik sanoatida foydali kazilmalar kazish, xom-ashyoni kayta ishlash (boyitish), mashina, uskuna va inshootlarni ta’mirlash bilan shugullanuvchi tashkilot xamda jamoalar korxona xisoblanadi. Ularga shaxtalar, rudniklar, karer(razrez)lar, boyitish fabrikalari, mexanika ta’mirlash zavodlari, ta’mirlash ustaxonalari va boshkalar kiradi.
Konchilik sanoatida yukorida keltirilgan korxonalarning xar biri mustakil boshkarish tizimiga ega bulishi yoki birlashmalar, kombinatlar, kontsernlar, assotsiatsiyalar, aktsionerlik jamiyatlari tarkibiga kirishi mumkin. Konchilik korxonasi mustakil bulsa, u mustakil balansga, bankda xisob rakamiga ega buladi va faoliyatini taxlil kilish uchun xisobot olib boradi. Agarda birlashma tarkibiga kirsa, uning xukuk va majburiyatlari birlashmada amal kilayotgan xujalik yuritish mexanizmi koidalari bilan belgilanadi.
Konchilik korxonalari kuyidagi uziga xos xususiyatlari bilan kayta ishlash korxonalaridan ajralib turadi:

• 
  aksariyat konchilik korxonalari kam axoli yashaydigan, tabiiy sharoitlari ogir, ta’minotchi va iste’molchilardan uzok xududlarda joylashgan buladi;
  
• 
  korxonalarning ishlash muddatlari nibatan kiska (30-60 yil) buladi va ishlab chikarish vositalarining muddati xam kiska bulib, ularni muttasil ravishda kayta tiklash talab etiladi;
  
• 
  murakkab ishlab chikarish sharoitlarida bir vaktning uzida turli ishlar majmuini olib borildi: kazilmalarni kazish, kon ochish, kon-tayyorlov laximlarini utish, kurilish-montaj, ta’mirlash va boshka ishlar amalga oshiriladi;
  
• 
  ish joyini tuxtovsiz surilishi natijasida ishlab chikarish sharoitlari tez-tez uzgarib turadi;
  
• 
  foydali kazilma zaxiralarini kayta tiklanmasligi va kon laximlari xamda kavjoylarni sun’iy ravishda shamollatish va yoritib turish zarurati;
  
• 
  ishlab chikarish jarayonlarini bajarish nibatan xavfli bulib, xavfsilik texnikasi koidalariga tula rioya kilish.
  

Bozor iqtisodiyoti sharoitida davlat korxonalari xakida va tadbirkorlik, mulkchilik va boshka bir kator konunlar kabul kilinishi O`zbekistonda kichik, kooperativ, xususiy va kushma korxonalar, aktsionerlik jamiyatlarining vujudga kelishiga imkon yaratib berdi.
Konchilik sanoatida xam yirik davlat korxonalari tarkibida yoki mustakil ravishda kichik, kushma, aktsionerlik korxonalari, kooperativlar barpo etilib, ularning soni tobora kupaymokda.