|
Xarajatlar kalkulyatsiya moddalarining mazmuni
«Texnologiya maksadlari uchun yordamchi materiallar» moddasida foydali kazilmalarni kazib chikarish jarayonidagi asosiy va yordamchi ishlab chikarishda ishlatiladigan materiallar sarf xarajatlari kiradi. Bunga uskunalarni asrash va ishlatish, umumshaxta xamda boshka turli pul sarfi xarajatlarida aks ettiriladigan materiallarning qiymati kiritilmaydi.
«Texnologiya maksadlari uchun yokilgi va energiya» moddasiga konchilik korxonasining ishlab chikarish texnikaviy extiyojlariga sarflanadigan barcha turdagi yokilgi va energiya xarajatlari kiradi.
Shuni xam aytish kerakki, ba’zi sharoitlarda konchilik korxonasi uzining extiyoji uchun uzi elektr-energiya ishlab chikarishi mumkin. Bularga elektr-energiya, issiklik energiyasi va sikilgan xavo kiradi.
«Ishlab chikarish ishchilarining asosiy ish xaki», «Ishlab chikarish ishchilarining kushimcha ish xaki» moddalariga ishchilarni oladigan asosiy va kushimcha ish xaki kiritiladi.
Ishchi va xizmatchilarning kasalligi tufayli vaktincha ish kobiliyatini yukotganlaridan oladigan pul mablaglari sotsial sugurta fondlaridan tulanadi. Shuning uchun konchilikda maxsulot tannarxiga sotsial sugurta uchun ajratmalar kiritiladi.
“Amortizatsiya, shu jumladan kon-kapital ishlari xarajatlarini konlash” moddasida amortizatsiya akratmalari korxonaning fakat asosiy fondlaridan, ularning kaerda ish joyida, ta’mirlashda omborda turganlikdan kat’iy nazar, xisoblanadi. Bunda asosiy fondlarning bir kismi, ya’ni maxsulot ishlab chikarish jaraenida ularning emirlatan kismi qiymati xisobga olinadi.
Amortizatsiya ajratmalari nikdori xalk xujaligida va uning tarmoklarida O`zbekiston Respublikasi.
Vazirlar maxkamasi tomonidan tasdiklangan me’erlar kursatmasiga muvofik xisoblanadi. Bu kursatma buyicha amortizatsiya ajratmalari, ilgarigi kursatmalardan farkli ularok fakat asosiy fondlar tula qiymatini tiklashni xisobga oladi / ta’mirlash / xarajatlarini koplash xisobga olinmaydi. Eyuklarni ochik kon kazish usulida karer / razrez / ichida tashish” moddasida puch kon jinslarini tashlamalarga, foydali kazilkalarini ularning saklash eki kayta yuklash joylariga tashish xarakatlari kursatiladi. Bu moddada, shuningdek, karer / razrez / yullarini asrash, puch jinslar tashmalarini saklash va ishlatish xarakatlari kiradi.
“Ishlab chikarishni” tayerlash va uzlashtirish, yangi texnikani uzlashtirish va kon-tayerlov daximlari utkazish xarakatlari xam shu modda tarkibiga kiradi moddasi uz ichiga kuyidagilarini oladi:
a)konchilik ishlarida yangi texnologiya va agregatlarini ishga tushirish va uzlashtirish xarakatlari ishga tushiriladigan ob’ektlarni kadrlar bilan ta’minlash, kadrlarni, tayerlash xarakatlarni, kapital kurilish smetasi buyicha mablag bilan ta’minlanadigan xarajatlar bunga kirmaydi
b)yangi maxsulot ishlab chikarish va yangi texnologik xaraenlarni jodiy kilishga tayerlash xamda uzlashtirish xarakatlari, ya’ni yangi maxsulot turini loyixalashtirish va konstruktsiyalashtirish, foydali kazilmalar kazib chikarishga yangi texnologik jaroenlarni ishlab chikish va joriy kilish, texnikaviy xujjatlarga tuzatishlar kiritish xarajatlari, xamda konstruktorlar, texnologlar va shu ishlarda mashgul buladigan boshka xodimlarni ish xaki
v) kon-tayerlov laximlarini utkazish xarajatlari, konni kazib olish davridagi geologiya-kidiruv ishlari xarajatlari va korxonani asosiy faoliyatidagi aylanma mablaglar xisobiga bajarilgan bino va inshootlarning kilmati. Aniklangan xarakatlar tayerlangan foydali kazilmalarning umumiy zaxiralariga taksimlanadi. Sung tayerlangan zaxiralarning 1t sini amaldagi urtacha tannarxdavn kelib chikkan xolda, xisobot oyida xisobdan chikarilgan zaxiralar mikdoriga proportsional ravishda xisobdan chikarib uchiriladi. “Uskunalarni asrash va ishlatish marajatlari” moddasida ishlab chikarish va kutarish transport uskunalarini ishlatish xamda ta’mirlash ishdarigi sarf buladigan materiallar qiymati, ta’mirlovchi xodimlarning ish xaki ajratmalari bilan birga, ta’mirlash mashina va mexanizmlari amortizatsiyasi xamda sarflanadigan energiya xarajatlari aks ettiriladi.
Tsex (shaxta) xarajatlari moddasida kuyidagi chikimlar xisobga olinadi.
Tsex va uchastka xodimlarining (MTX, konchilik ustalari va xizmatchilari) asosiy va kushimcha ish xaklari;
Tsex va uchastka, bino va inshoatlarini, inventarlarini amortizatsiyasi, ularni asrash xamda ta’mirlash xarajatlari.
«Boshka xar xil pul xarajatlari» moddasiga respublika axolisini ish bilan bandlik jamgarmasiga ajratmalar davlat tomonidan umumiy foydalanish uchun kurilgan yullar, ularni ta’mirlash va saklash uchun tulovlar, korxona avtotransporti uchun soliqlar, respublika pensiya jamgarmasiga ajratmalar va davlat mol-mulkini sugurtasiga ajratmalar kiradi.
Ishlab chikarish amaliyotida tannarxni tashkil kiluvchi xarajatlarni 2 gurux ajratiladi: ishlab chikarish xajmi va sifatiga boglik bulgan (ishlab chikarish) xarajatlar xamda ishlab chikarish xajmi va sifatiga boglik bulmagan (noishlab chikarish) xarajatlari.
Ishlab chikarish xarajatlariga xom-ashyo, materiallar, yokilgi, energiya, amortizatsiya ajratmalari, ish xaki, ijtimoiy sugurta, ilmiy-tekshirish ishlari va shu kabilarga sarflangan xarajatlar kiradi.
Noishlab chikarish xarajatlariga esa maxsulotni sotish, kadrlar tayyorlash, maxsulotni standartlash, aloka, turli penya, jarima va shu kabi ishlarga sarflangan xarajatlar tashkil kiladi.
Xarajatlar, ularning kaysi erda va kanday maksadda sarflanishi tasniflanishi bilan bir katorda yana kuyidagi xarajatlarga ajratiladi.
Uzgaruvchan xarajatlar. Bu xarajatlarga ishlab chikarish xajmi uzgarishi bilan unga mutanosib tarzda uzgarib boradigan xarajatlar kiradi (ish xaki, materiallar sarfi, amortizatsiya ajratmalari, energiya sarfi, ijtimoiy sugurta);
Shartli uzgarmas xarajatlar. Bu xarajatlarga ishlab chikarish xajmi uzgarishi bilan umuman uzgarmaydigan yoki juda kam uzgaradigan xarajatlar kiradi (yukori boshkaruv xodimlari oladigan ish xaki, maxsulotni sotish bilan boglik xarajatlar, aloka xarajatlari, jarima, penya va shu kabilar).
Xarajatlarning bunday guruxlarga bulinishi konchilik korxonalarida katta axamiyatga egadir. Chunki korxona ishlab chikarish kuvvatining oshishi natijasida uzgaruvchan xarajatlar oshishi bilan uzgarmas xarajatlar oshmaydi. Okibatda ishlab chikarilgan maxsulot tannarxi sezilarli darajada kamayadi. Bu esa, uz navbatida, korxonaning sof daromadi (foydasi)ni kupayishiga va rentabelligini yukori bulishiga olib keladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
