Маъруза №11
И С И Т М А
Иситма – организмни шикастланишга берган умумий реакция булиб, асосий белгиси тана хароратини кутарилиши хисобланади.
Истима – Гиппократ, Гален ва Аду Али Ибн Синолар томонидан ёзиб колдирилган. Организмни истималаш хусусияти эволюция жараёнида шаклланган булиб, одамлар ва гомойотер хайвонларгагина хосдир. Тана хароратини доимий ушлаб туришда терморегуляцияни роли катта.
Терморегуляция деб – организмнинг тана хароратини маълум катталикда озгина тебронишлар шаклида ушлаб туриш кобилиятига айтилади. Терморегуляция икки хил усул билан амалга оширилади:
а) иссиклик хосил булиш тезлигини узгариш хисобига;
б) иссикликни узатилиш тезлигини узгариш хисобига.
Химоявий жараёнлар пайтида хосил буладиган иссикликка химоявий регуляция дейилади. Физик терморегуляция иссикликни ташкарига узатилишини бошкарилишига айтилади. Иссиклик ташкари мухитга узатилиши куйидаги йуллар оркали амалга оширилади:
Нурланиш (радиацион йул билан);
Конвекция йули билан;
Тер ажратиш.
Иссикликни ташкарига узатилишига куйидаги омиллар таъсир курсатади:
Тана харорати унинг ураб турган мухит хароратидан баланд булиши керак;
Хавонинг харорати
Хавонинг намлиги
Иситма – лотин. – febris грек. рyrexia. Эволюцион илдизга эга булган макромолекуляр моддаларнинг таъсирига организмнинг мураккаб иммунобиологик химоя – мослашув реакцияси булиб, терморегуляция марказини ишини кайта узгариши натижасида тана хароратини кутарилиши билан борадиган жараёнга айтилади.
Этиологияси. Бошка типик патологик жараёнларга ухшаб, иситма хам куп сабаблидир. Иситмани келтириб чикарувчи сабаб пирогенлардир. Грек рyretos – иссик деган, хосил киламан. Пирогенлар келиб чикишига караб экзоген ва эндоген пирогенларга булинади.
Экзоген пирогенларга грамм (+) ва (-) бактерияларни хужайра мембранасидан олишган эндотоксинлар, хар – хил токсинлар, занбруглардан олишган моддалар киради.
Пироген деб оксиллардан тозаланган, кам токсинли липополиси харидли комплекс булиб, организмга юборилганда тана хароратини кутарадиган моддаларга айтилади.
Эндоген пирогенларни хосил булиши манбалари:
Нейтрофиллар, моноцитлар;
Альвеолалар ва перитониал макрофаглар;
Жигар, толок ретикуляр система хужайралари;
Коннинг узгарган оксиллари;
Стеранд гормонларини метоболитлари (этиохоланол).
Эндогенпирогенлар организмда тайёр холда булмайди, балки экзоген пирогенлар таъсирида стимуляцияланади. Хар хил микроорганизмларини фагоцитоз килиниши натижасида, шикастланган ёки улган хужайра таъсирида, иммун комплекслар таъсирида, ёт таначалар таъсирида, асептик яллигланиш пайтида, гемолизда булади.
Эндоген пирогенлар айрим усмаларда хосил булиши мумкин. Масалан: лимфагранулематоз, монобластли лейкоз, гипернефрома, гепатомаларни айрим турлари. Лимфоцитлардан пироген моддалар хосил булмайди, лекин пироген моддалар Т-лимфацитларга таъсир этиб, лимфокинларни хосил булишини таъминлайди. Лимфокинлар моноцитларга таъсир килиб, улардан эндоген пирогенларни ишлаб чикаришини таъсинлайди. Лейкоцитлар ва бошка хужайралар томонидан эндоген пирогенларни ишлаб чикариши учун уларнинг бир бутунлиги ва хаёт фаолияти актив булиши керак.
Истимани кандай сабаблар чакиришидан катъий назар, унинг ирвожланишида асосий патогенетик омил булиб, эндоген пирогентларни хосил булиши хисобланади.
Do'stlaringiz bilan baham: |