So'fi Olloyor, Huvaydo hayot ijodi (1634-1721) Reja

XO'JANAZAR HUVAYDO
(Tug'ilgan yili noma'lum,
1780/1781- yillarda vafot etgan)
Xo'janazar Huvaydo O'sh shahrida dunyoga kelgan. Lekin u Huvaydoyi Chimyoniy nomi bilan mashhur bo'lgan. Otasi G’oyibnazar So'fi nomi bilan tanilgan.
Xo'janazar Huvaydoning avlodlari ham badiiy ijodga moyil bo'lishgan. Xususan, o'g'li Sirojiddin (Sirojiy) va nabirasi Salohiddin (Sohib) ham shoir bo'lishgan. Sohib bobosining kitobini «Kulliyoti Huvaydo» nomi bilan Toshkentda (1908) nashr qildirgan. Adibning “Rohati dil” manzumasi, «Ibrohim Adham» dostoni ham mavjud.
Huvaydo madrasa ta'limini to'la egallagan. Chimyonda maktabdorlik, shuningdek, kosiblik bilan shug'ullangan. Huvaydo lirik shoir sifatida shuhrat qozongan. She'rlarida inson tabiatidagi yaramas xislatlar qoralanib, kamtarlik, samimiylik, rostgo'ylik, chin insoniylik ulug'lanadi. Bularning barchasi yuksak badiiyat bilan ijro etilgani uchun Huvaydo asarlari hozir ham sevib o'qiladi.
«ROHATI DIL»DAN
Dar bayoni kitob va ismi musannif rahimahullohu taolo
Kitobimning otidur «Rohati dil»,
Erur har er so'zi tanbihi g'ofil.
O'qub yod aylangiz Ollohu akbar,
Duo aylab deyingiz, ey birodar.
Duodin sizlarga so'zum yo'q,
Bu dunyoda so'zum qolg'ay, o'zim yo'q.
Uch qarindosh safarda ganj tovub nafs shaytonig'a ovvora bo'lub halok bo'lg'onlari
Safar qildi banogah uch birodar,
Og’a erdi, birisi edi dodar.
Biri erdi ham ota ham onasi,
Ki bir tug'ma edi ham ikkalasi.
Borar erdilar onlar so'yi sahro,
Tamosho qilubon ul cho'l-u daryo.
Duchor o'ldi alarg'a yo'lda bir ganj,
Xudo berdi dedilar bizga beranj.
Ki har kim hissasina bo'lsa rozi,
Emasdur munda hojat bizga qozi.
Biri aytdiki taom keltiroli,
Ichib, yeb fotiha birla bo'loli,
Barisi aytdilar bu so'zi maqbul,
Alarni mehri dunyo ayladi go'l.
Inisiga og'asi amr qildi.
Aning bir pora zar ilgiga berdi.
TavaqquP aylama emdi basur'at,
Olib kelgil dedilar bizga ne'mat.
Inisi yo'lg'a kirdi bo'ldi nochor,
Borar erdi yugurub so'yi bozor.
Og'alari bu ganj oldida qoldi,
Alarning ko'ngliga dunyo yugurdi.
Dedi: «Emdi iningni o'ldurunglar,
Iki hissa qilib beg'am olunglar».
Ikovi o'ltururnikim kengashti,
Alar ko'ngliga dunyo hirsi tushti.
Inisi o'ltururni kor qildi.
Pichoq arg'amchidin tayyor qildi.
Yana dunyo yugurib unga keldi,
Aning ko'ngliga mundog' fikr soldi.
Dedi, ey bachayi beaqli nodon,
Olursan emdi molni-yu sen farovon.
Ikovini bayakbor o'lturursan,
Tamomi ganjni beg'am olursan.
Alarni o'lturarga qilsang angez,
Nechuk yolg'uz ikovini o'lturay tez.
O'shal dam ko'p xayoli pesha qildi,
Ko'ngilda ushbu ish andisha qildi.
Sol emdi san taomlar ichra og'u,
Yegandin so'ng ular bo'lg'ay ikov go'.
Alar o'lsa qolur bo'lg'ay hama ganj,
Sanga bo'lg'ay muyassar ganji beranj.
Taomlar ichra ul dam zahr soldi,
Alarni eltibon oldig'a qo'ydi.
Ani tutdi o'shal dam ikkalasi,
Boshin kesti inisining og'asi.
Inisin o'lturub dil jam bo'ldi,
Taomlarin olib oldig'a qo'ydi.
Taomni qildilar uldam tanovul,
Vafosiz dunyo uchun bo'ldilar go'l.
Bevafo dunyo uchun to'ktilar qon,
Zamon o'tmay alar ham berdilar jon.
Muningdek nechalarni o'lturubdur,
Alarning qoni ilgini yuvubdur.
Bu dunyog'akim sen ko'p bo'lma soyil,
Sarosar ganji dunyo zahri qotil.
Bu dunyo ganjida san bo'lmag'il go'l,
Tamizing bo'lsa dunyodin qo'rqg'ul.
Talab qilg'ilki ganj beziyone,
Saning bo'lg'ayki umring jovidone.
Talab qil ganji ma'no, ey birodar,
Vagama sandin avlo gav ham xar.
Kishi bo'lmasa ma'nodin xabardor,
Oni odam dema bil naqshi devor.
Huvaydo san faqirlik ixtiyor et,
O'zingni xalq ichinda xor-u zor et.
Xudoyo, qilmag'il dunyo elidin,
Mani qutqar bu dushmanning qo'lidin.
Netay ul pirazan afsun qilibdur,
Hushim olub mani Majnun qilibdur.
Xudoyo, bo'lmasa sandin inoyat,
Bo'lolmasman bu dushmandin salomat.