Sochilish spektirini tajribada qyd qilish Mandelshtam Brilyuen, Roman sochilishlari misolida. Eksperimental va unnga qo’yiladigan asosiy talablar. Apparator funksiya. U;arga doir tajribalar va fizik praktikumlar. Reja

1.2. rasm Tushayotgan yorugʻlik tabiiy boʻlganda sochilgan yorugʻlik intensivligini hisoblashga doir sxema.
Tushayotgan yorugʻlik ikkala holda x oʻqi boʻyicha tarqaladi. Elektr maydon kuchlanganligini birinchi holda z oʻqiga parallel, ikkinchi holda esa u oʻqiga parallel boʻladi, sochilgan yorugʻlik esa xou tekisligida kuzatiladi.
Rasmdan koʻrinib turibdiki, birinchi holda burchak 𝜚 (YEZ va xoy tekisligida joylashgan radius-vetkor r oʻrtasidagi burchak) π/2 ga teng, shuning uchun (1.2) formula quyidagi koʻrinishga ega boʻladi:
(1.3) ifoda
Bu formulada z belgi elektr maydon kuchlanganligini z oʻqiga parallel ekanligini bildiradi, tepadagi belgi tushayotgan toʻlqinga, pastki belgi sochilgan toʻlqinga tegishli. Demak, birinchi holda sochilgan yorugʻlikning intensivligi sochilish burchagi θ ga ham bogʻliq emas ekan, boshqacha aytganda yorugʻlikning sochilishi xoy tekisligida hamma yoʻnalishda bir xil yuz berar ekan. Ikkinchi holda tushayotgan toʻlqinning elektr maydon kuchlanganligi u oʻqiga parallel. Rasmdan koʻrinib turibdiki 𝜚=π/r–θ yoki 𝜚=π/r+θ. Shuning uchun sin2𝜚 = cos2𝜃 va natijada (1.2) ifoda quyidagi koʻrinishga ega boʻladi:
(1.4) ifoda
Bu formulada sochilgan toʻlqinning elektr maydon kuchlanganlik vektori xoy tekisligida yotadi. Ana endi olingan formulalarga asoslanib nur sochilishining indikatrisasini koʻrilgan ikki hol uchun chizishimiz mumkin (1.3 rasm).

1.3 rasm. Yorugʻlikning sochilish indikatrisasi.
1- tushuvchi yorugʻlik u oʻqi boʻyicha polyarizatsiyalangan
2 - tushuvchi yorugʻlik z oʻqi boʻyicha polyarizatsiyalangan
3 - tushuvchi yorugʻlik polyarizatsiyalanmagan (tabiiy nur)

Keltirilgan rasmda markazdan indikatrisa chizigʻigacha boʻlgan masofa sochilgan yorugʻlikning intensivligini bildiradi. 1- indikatrisada 2/ boʻlganda sochilgan yorugʻlik intensivligi nolga teng, 2- indikatrisada esa sochilgan yorugʻlik intensivligi yoʻnalishga bogʻliq emas, 3- indikatrisa esa 1 va 2 –indikatrisalar yigʻindisiga teng (tabiiy nur uchun). Tushayotgan nur x y 𝜃 sochilgan nur tushuvchi yorugʻlik tabiiy boʻlsa, sochilgan yorugʻlik intensivligi quyidagi koʻrinishga ega boʻladi

(1.5) ifoda
Maʼlumki, Lorents-Lorens formulasi qutblanuvchanlik α ni sindirish koʻrsatkichi n va molekulalar zichligi N0 bilan bogʻlaydi: 1.6- ifoda
Agar (1.6) ni (1.5) formulaga qoʻysak, u quyidagi koʻrinishga ega boʻladi:
(1.7) ifoda
Oxirgi formulani analiz qilsak, quyidagi xulosalarga kelishimiz mumkin:
1.Molekulyar sochilishning intensivligi toʻlqin uzunligining toʻrtinchi darajasiga teskari proporsional. Bu qonuniyat osmonning moviy rangini, yoki quyoshning chiqish yoki botishida uning rangining qizgʻimtir boʻlishini tushuntiradi: atomsferada tarqalar ekan kichik toʻlqin uzunligiga ega boʻlgan quyosh nurlari (binafsha, koʻk va yashil rangli nurlar) sariq va qizil nurlarga qaraganda anchagina kuchli sochiladilar.
2.(1.7) formuladagi (1 + cos2𝜃) ifoda shuni bildiradiki, sochilish indikatrisasi tushayotgan nurga perpendikulyar boʻlgan tekislikka nisbatan simmetriyaga ega. Demak, oldinga va orqaga sochilgan yorugʻlik intensivligi bir xil boʻladi.
3.Tushayotgan yorugʻlik polyarizatsiyalangan boʻlsa, sochilgan yorugʻlik ham polyarizatsiyalangan boʻladi. Agar tushayotgan yorugʻlik tabiiy (polyarizatsiyalanmagan) boʻlsa, u holda sochilgan nur qisman polyarizatsiyalangan (yoki depolyarizatsiya boʻlgan) boʻladi