Sınap penen ótkeriletuǵın Frank-Gerc tájiriybesi hám alınǵan nátiyjelerdi cassy diń járdeminde tallaw Eksperimenttiń táriyiplemesi

---

Sınap penen ótkeriletuǵın Frank-Gerc tájiriybesi hám alınǵan nátiyjelerdi 
CASSY diń járdeminde tallaw 
Eksperimenttiń táriyiplemesi 
 
1914-jılı Djeyms Frank (James Franck, 1882-jılı 26-avgust kúni Gamburg 
qalasında tuwılgan hám 1964-jılı 21-may kúni Gyottingen qalasında qaytıs bolǵan 
Germaniya menen AQSh tıń fizigi) hám Gustav Gercler (nemisshe Gustav Ludwig 
Hertz, 1887-jılı 22-iyul kúni Gamburgta tuwılǵan hám 1975-jılı 30-oktyabr kúni 
Berlinde qaytıs bolǵan nemis fizigi) ózleriniń maqalasında sınap puwı arqalı 
ótetuǵın elektronlardıń energiyasınıń joǵalatuǵınlıǵı hám energiyanıń joǵalıwınıń 
belgili bir "adımlar" sayın qaytalanatuǵınlıǵı haqqında jazdı. Elektronnıń 
joǵaltatuǵın energiyasınıń shamasınıń sınaptıń ultrafiolet sızıǵınıń emissiyasına 
(tolqın uzınlıǵı 253,7 nm) sáykes keletuǵınlıǵı da belgili boldı. Aradan bir neshe ay 
ótkennen keyin bul eksperimentti Nils Bor ózi usınǵan atom modeliniń durıs 
ekenligin tastıyıqlaytuǵın eksperiment ekenligin moyınladı. Sonlıqtan Frank hám 
Gerc tájiriybesi kvantlıq teoriyanıń durıs ekenligin dálilleytuǵın klassikalıq 
eksperiment bolıp tabıladı. 
Djeyms Frank hám Gustav Lyudvig Franklar "Elektronıń atom menen 
soqlıǵısıw nızamların ashqanlıǵına" (For their discovery of the laws governing the 
impact of an electron upon an atom) baylanıslı 1925-jılı xalıq aralıq Nobel sıylıǵan 
alıwǵa miyasar boldı. 
Frank hám Gerc tájiriybesinde 
𝑈
2
tezletiwshi potencialı 0 den 30 V ke shekem 
kóteriledi. Sonıń menen birge basqarıwshı potencial 
𝑈
1
menen tormozlawshı 
potencial 
𝑈
3
tiń mánisleri ózgerissiz qaladı hám kollektor arqalı ótiwshi toq 
𝐼
𝐴
nıń 
mánisi ólshenedi. Toqtıń mánisi standart tetrodtaǵı toq sıyaqlı dáslep úlkeyedi. Al 
𝐺
2
torınıń aldındaǵı elektronlardıń kinetikalıq energiyasınıń shaması sınap atomların 
qozdırıwǵa jetken (
𝐸
𝐻𝑔
= 4,9 𝑒𝑉
) waqıttan baslap toqtıń shaması kishireyedi. Sınap 
atomları menen soqlıǵısqannan keyin usınday elektronlardıń energiyası 
𝑈
3
tormozlıq kernewi arqalı ótiw ushın jetkiliksiz. 
𝑈
2
tezletiwshi kernewdi úlkeytkende 
elektronlar 
𝐺
2
torınan úlkenirek qashıqlıqlardaǵı sınap atomların qozdırıwǵa 
jetkendey energiyaǵa iye boladı. Soqlıǵısqannan keyin olar jáne bir ret tezlenedi 
hám elektr maydanına sınap atomların qozdırıw ushın jetkilikli bolǵanday 
energiyanı aladı. Bunıń nátiyjesi ekinshi maksimum bolıp tabıladı. Úlkenirek 
𝑈
2
kernewlerinde kollektordıń toǵı 
𝐼
𝐴
nıń bunnan keyingi maksimumlarına iye bolıw 
múmkin. 

---

1-súwret. 
Laboratoriyalıq jumısta 
paydalanılatuǵın ásbaplardıń jaylasıwı.