Siyosatshunoslik

В. 77.
2 Политология: Маърузалар матни/Такризчилар: В. С. Ким, Ж. Б арон ов.
- Т., 2000. - В. 144.
327

---

siyosiy madaniyat, asosan, patriarxal xususiyatga egadir.
Tobelik siyosiy madaniyati 
— siyosiy institutlarning aham i- 
yati katta, fuqarolaming faolligi esa past bo‘lgan siyosiy m ada­
niyat. Passiv siyosiy xulq-atvor, hukm ron rasmiy qadriyatlar va 
normalarga tayanish, bu qadriyatlami mustaqil tushunishga in- 
tilishning yo‘qligi bunday madaniyatning asosiy belgilaridandir. 
Um um an olganda, odamlarda siyosiy tizimga nisbatan o ‘ziga 
xos boqimandalik — paternalistik munosabat ustunlik qiladi. 
Ya’ni, jamiyat a ’zolari siyosiy tizim dan ne’matlar kutadi, yo 
jazodan qo‘rqadi. Siyosiy madaniyatning bunday turiga siyosiy 
tizimga kirish yo‘llari aniq ajratilmagan, individlar esa o ‘ziga 
«siyosiy aktyorlar» deb qaramaydigan jamiyatlarda duch kelish 
mumkin.
Faol siyosiy madaniyat turi 
- uning xususiyati shundaki, 
fuqarolar jamiyat siyosiy hayotida faol ravishda shaxsan ishtirok 
etadilar. Bu ishtirokchilik fuqarolaming siyosiy jihatdan savod- 
xonligi va siyosiy qarorlar qabul qilish jarayoniga o ‘z ishtiroki 
bilan ta ’sir ko‘rsata olishiga bo‘lgan ishonchiga asoslanadi. Bu 
ishtirokchilik va ishonch orqali jamiyat siyosiy tizimida shaxsan 
m a’lum bir statusga ega b o ‘lishlikni m o‘ljallaydilar. Siyosiy 
m adaniyatning bu turi fuqarolarga siyosiy hayotda ishtirok 
etishdan, faollik ko‘rsatishdan manfaat ko‘rish imkonini beradi. 
Bunday jamiyatlar yuksak darajada funksional tabaqalashganligi 
bilan ajralib turadi: jamiyat hayotining turli sohalari nisbatan 
erkin, kichik tizimlar (tashkiliy, madaniy-mafkuraviy, m e’yoriy, 
axborot-kommunikatsiya tizimlari) esa ancha rivojlangan va keng 
tarm oq otgan b oiadi.
T a’kidlash joizki, real hayotda siyosiy m adaniyatning faqat 
birgina turining sof holda namoyon bo'lishi juda kam uchraydi. 
Jum ladan, rivojlangan demokratik mamlakatlarda ham siyosiy 
m adaniyatning faol turini sof ko‘rinishda uchratish mushkul va 
ulardagi fuqarolar kam dan-kam hollarda bu modelga amal qilib 
yashaydilar. U lam i siyosatdan yaxshi xabardor yoki siyosatda 
faol deb ham aytish qiyin.
K o'pincha siyosiy madaniyat aralashgan holda namoyon 
bo‘ladi. Masalan, «fuqarolik madaniyati» tushunchasi ana shunga 
mos keladi. Fuqarolik madaniyati siyosiy madaniyatning bosh-
328

---

qa turlaridagi ijobiy elem entlam i samarali tarzda o ‘zlashtirib, 
siyosiy tartibotning konstruktiv ravishda faoliyat ko‘rsatishiga 
yordam beradi. Shu jihatdan qaraganda, milliy siyosiy m adani- 
yatlar turli madaniyatlarning ijobiy xususiyatlarini o ‘zida m u- 
jassamlashtirgan, ya’ni aralashdir.