Siyosatshunoslik

Avtoritarizm
(lot. «auctoritas» to ‘la hokimiyat) — ustunlik va 
irodani ko‘pchilikka o ‘tkazishga asoslangan har qanday ijtimo- 
iy-siyosiy rejimdir. Avtoritarizmning shakllari absolyut m onar- 
xiya, diktatura, posttotalitar rejim lardir. Avtoritar rahbarlar 
qo‘rqitish, qirg‘in, zo‘rlikni qurol qilib olishlari hamda ommaning 
ishonchini qozonishga, qonunga suyanishga va boshqa vosita- 
larga ham murojaat qilishlari m um kin. Tarixdagi barcha avtori-
121

---

tar rejimlar hukmronlikning a n ’anaviy va xarizmatik turlariga 
asoslangandir. Totalitar rejim yemirilgandan keyin tashkil topgan 
davlatlaming ko‘pchiligi avtoritar rejimlarga amal qiladi. Bir 
q ato r avtoritar davlatlar o ‘zining sam aradorligini am alda 
ko‘rsatdi. Avtoritar rejimning ijobiy tom oni sifatida ularda kuchli 
hokim iyat va erkin xo‘jalik yuritish, siyosiy barqarorlik va 
iqtisodiy o ‘sish uyg‘unligiga erishish mumkinligi ta ’kidlanadi. 
Bu rejimning zaif tom onlarini esa siyosatning ayrim shaxs yoki 
guruh irodasiga to ‘laligicha bog‘liqligi; fuqarolarning siyosiy 
hayotdan chetlanganligi; butun jam iyatning siyosiy o ‘yinlar, 
av an ty u ralar q u rb o n i b o ‘lish p o te n sia l xavfining doim iy 
mavjudligi; o ‘rta asrlardagidek podsho, rahbar, yetakchining 
adolati, zakovatiga um id, bog‘liqlik tashkil etadi.
Shu bilan birga avtoritar rejim larning bir q ato r ijobiy 
tom onlari ham borki, bu xususiyat, ayniqsa, o'tish davrini bo- 
shidan kechirayotgan jam iyatlarda o ‘z samaradorligini amalda 
ko‘rsatadi. Avtoritar hokimiyat — kuchli hokimiyat, shuning 
uchun ham uning jam iyatda tartib, barqarorlikni ta ’minlash 
qobiliyati bir m uncha yuqoriroq. Bu hokimiyat turli kuchlar 
qarshiligini sindirib, jamiyatda tarkibiy o'zgarishlarni tez o ‘tkaza 
oladi va butun imkoniyatlarni eng dolzarb m uam m olarni hal 
qilishga yo‘naltira oladi. Tub islohotlar va o ‘zgarishlar davrida 
ana shunday kuchli hokimiyatning mavjud b o ‘lishi, albatta, 
afzalroqdir. Avtoritar tuzum larning aksariyati modernizatsiya 
yo'lidan boradi. Hozirgi vaqtda avtoritar rejimlar demokratiyaga 
yo'naltirilganligi bilan xarakterlanadi. Bunday yo‘naltirilgan 
siyosiy rejimlar jamiyatda bozor munosabatlarini qaror toptirish, 
o ‘rta qatlam nufuzini oshirish, fuqarolik jamiyatini shakllanti- 
rish, qonun ustuvorligini ta ’minlash, jam iyatni siyosiy ham da 
har qanday plyuralizmga tayyorlash vazifasini bajaradi. U lar­
ning faoliyat davri unchalik uzoq bo'lmaydi. Jamiyatda shakl- 
langan demokratik m unosabatlar va shu yo‘nalishdagi kuchlar 
uning asta-sekinlik bilan siyosiy rejim ning boshqa turi — 
demokratiyaga o ‘tishini ta ’minlaydi.