Siyosatshunoslik

Demokratiya — о ‘zini anglamoqqa,
о ‘z hayotini о ‘z aql-u istagiga monand qurmoqqa va bu harakat-
ning oqibati uchun m as’uliyatni o ‘ziga olmoqqa, o ‘z - o ‘zini
boshqarmoqqa, o ‘z qadrini bilmoqqa, о ‘zini hurmat qilmoqqa
asoslangan tuzumdir.
Ma’lumki, har qanday hokimiyat xalqning ustidan o ‘rnati- 
ladi. Demak, «demokratiya» — xalqning xalq ustidan hokimi- 
yati! Insonning o‘z ustidan hokimiyati! 0 ‘zini o‘zi boshqarish! 
Demokratiyaning siri ham shundadir. Demokratiyada faqat 
hokimiyat subyekti — hukmdorgina o'zgarmaydi, balki hokimiyat 
subyekti — xalq ham o ‘zgaradi. Xalq esa insonlardan tashkil 
topgan. Demokratiya — xalqning xalq ustidan hokimiyati sifatida, 
insonning boshqa bir inson ustidan emas, eng awalo, o‘z hayoti 
ustidan hokimiyati. Darhaqiqat, demokratiyaning mazmun- 
mohiyati ham shundan iboratdir.
Shunday qilib, demokratiyaning asl mohiyati o‘z-o‘zini bosh­
qarish, o‘z hayotini o‘z qobiliyati, o ‘z tafakkuri va o ‘z vijdoniga 
ko‘ra qurish va buning oqibati uchun mas’uliyatni ham o'ziga 
olishdir.
Demokratiyaning amal qilish mexanizmlari (prinsiplari). 
Bu
mexanizm rivojlangan mamlakatlarning asrlar davomidagi si- 
yosiy tajribalari natijasida shakllangan bo‘lib, u prinsiplarni o‘z 
ichiga qamrab oladi. Ular quyidagilardir:
1. Insonning asosiy iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy huquqlarining 
qonun bilan mustahkamlanishi.
2. Hokimiyat organlarining erkin, teng, to ‘g‘ridan-to‘g‘ri, 
yashirin ovoz berish yo‘li bilan saylanishi.
3. Ozchilik huquqlarini mustahkam kafolatlagan holda 
masalaning ko‘pchilik tomonidan hal etilishi, o‘z nuqtayi nazarini 
ochiq-oydin himoya qila olish huquqi.
4. Bevosita va vakillik demokratiyasining mavjudligi.
5. Siyosiy plyuralizm — kamida ikkita siyosiy partiyaning 
mavjudligi.
6. Konstruktiv muxolifatning mavjudligi.
7. Belgilab qo‘yilgan vakolatlar doirasida nisbiy mustaqil bo‘l-
198

---

gan qonun chiqaruvchi va ijro etuvchi hokimiyatlarning bo‘lin- 
ganligi.
8. Sudning mustaqilligi.
9. Alternativ, ya’ni muqobil axborot manbalarining mavjud- 
ligi.
Bu talablar u yoki bu mamlakatda boshqaruvning demokra- 
tik shakli borligi haqida gapirishga imkon beruvchi minimal 
sharoitlar hisoblanadi.