Siyosatshunoslik

1 
Кадыров М.
«Ясна», Пур Дауда /Тегеран, 1968. - С.50. Бутугрида к^аранг:
Ф.С.Низамов.«Авесто»да \укук,ий кдцриятлар намоён булиши шакллари-
нинг та\лили////Нияия—Право—Law. — 2003. — № 1. — В. 68.
2 
Izoh:
 «Avesto» 21 nask, ya’ni kitobdan iborat bo'lgan. Lekin bu 21 kitob bizgacha
yetib kelmagan. Hozir fanda «Avesto»ning «Yasna», «Videvdot», «Yasht»,
«Visparat» kabi kitoblari ma’lum («Yasna» —namoz uchun zarur duolarni, «Vi­
devdot» —devlami mahv etishga oid duolar to‘plamini, «Visparat» —namoz va
zikr-u sano matnlarini, «Yasht»lar esa alqov (gimn)lar to'plamini o‘z ichiga olgan.
3 Материалы по истории прогрессивной общественно-философской мыс­
ли в Узбекистане. — Т., 1976. — С. 54.
65

---

ishlov bermagan, mehnat qilmagan bo‘Isa, unday kimsalarga 
Zamin: «0 sen, odam, menga topinmaydigan, mehnat qilmay- 
digan odam! Sen haqiqatan ham tilanchilar qatorida, yot eshik- 
larga ta’zim qilib, abadul-abad bosh egib turajaksan! Haqiqat- 
dan ham sening yoningda har xil ziroatlami olib o‘tadilar, bu 
noz-ne’matlaming barchasi mehnat qilayotgan, ya’ni to‘q va 
farovon yashayotgan xonadonga nasib qiladi. Abadul-abad shun- 
day bo‘lajak!» — deb javob beradi1.
Umuman, zardushtiylik ilgari surgan ijtimoiy, siyosiy, axlo- 
qiy, huquqiy fikrlar harbiy demokratiya tipidagi qabilalar 
birlashmasi emas, balki boshqaruvning markazlashgan tizimi va 
uning faoliyatiga asos bo‘lgan qonunlar, qat’iy tartib-intizomga 
tayanadigan davlatlarga xos boigan xususiyatlardir. Shuning 
uchun ham zardushtiylikning muqaddas kitobi «Avesto» 
Markaziy Osiyo xalqlarining qadimgi ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy- 
huquqiy qarashlari ifoda etilgan noyob manbadir. Bugungi «Aves- 
to»ning o‘zbek tilida chop etilganligi xalqimiz ijtimoiy-siyosiy 
tafakkuri tarixini o'rganishda, shubhasiz, katta voqelik bo‘ldi.
Markaziy Osiyoning qadimgi xalqlari ijtimoiy-siyosiy va 
huquqiy qarashlarini o‘rganishda «Avesto»dan tashqari mo- 
niylik manbalari ham muhim ahamiyatga ega. Diniy-siyosiy 
ta’limot sifatida milodning III asrda Markaziy Osiyoda vujud­
ga kelgan moniylikka musawir Moniy (216-276) asos solgan. 
0 ‘z targ‘iboti orqali zardushtiylik, xristianlik va buddizm 
g‘oyalarini umumlashtirgan Moniy 276-yilda rasmiy hokimiyat 
tomonidan qatl etilgan. Uning oromiy (Suriya), mo‘tadil fors 
va so‘g‘d tillarida yozgan asarlari bizgacha yetib kelgan. Mo- 
niyning ijtimoiy-siyosiy qarashlari «Sir-ul asar» (Sir-u asror 
kitobi), «Kitob-ul xudo vost tadbir» (Rahbarlik va boshqaruv 
kitobi), «Shaburkan» (Shapurkan) va boshqa asarlarida bayon 
qilingan.
Moniylik qarashlarida ham zardushtiylikdagi kabi dualistik 
xarakter ustunlik qiladi. Moniy siyosiy qarashlarida o‘z davridagi 
hokimiyat vakillarini axloqsizlikka, manmanlikka, poraxo‘rlikka, 
tubanlikka duchor bo‘lganlikda ayblaydi. Umuman, moniylikda