Siydik ayirish organlarining rivojlanishi Oldingi buyrak Oraliq yoki birlamchi buyrak

Mavzu : Siydik ayrish organlarini taraqqiyoti

Reja:

1. 
   Siydik ayirish organlarining rivojlanishi
   
2. 
   Oldingi buyrak
   
3. 
   Oraliq yoki birlamchi buyrak 
   
   

Siydik ayirish organlarining rivojlanishi

Ayirish organlari filogenez rivojlanish davrida murakkablashib borgan. Bir hujayrali hayvonlarda maxsus ayirish organlari bo’lmaydi, moddalar almashinuvi natijasida hosil bo’lgan mahsulotlar (amyobada) butun tana orqali diffuz holda ajraladi. Bunday holatni gidralarda ham uchratish mumkin. Yuqoriroq darajada rivojlangan hayvonlarda (halqali chuvalchanglarda) maxsus ayirish organlari paydo bo’ladi. Ularning har qaysi segmentida bir juftdan voronka shaklidagi nefridiy paydo bo’lib, siydik suyuqligi shular yordamida ishlanib chiqadi. Bunday ayirish naychalari ektodermadan paydo bo’ladi va protonefrid deb ataladi. Bu naychalarning ichki qismida bir qancha tebranuvchi tukchalar bo’lib, ular ichkaridagi keraksiz suyuqliklarni tashqariga haydaydi. Bular bitta yoki bir qancha teshik bilan tashqariga ochiladi. Hayvon organizmi rivojlana borishi bilan ayirish organlari ham murakkablashadi va teshikchalar qo’shilib, hazm organining orqa qismida kloaka – cloaca teshigi hosil bo’ladi. Ayirish voronkalari o’rniga filtrlash apparati – buyrak tanachalari paydo bo’ladi. Filtrlash egri kanalchalari uzayadi, ularning soni ortadi. Erkak hayvonlarning egri kanalchalari siydikni olib ketuvchi umumiy kanalchalar bilan qisman qo’shilib, urug’ yo’lini hosil qiladi. Bunday o’zgarish natijasida yangi siydik ayirish kanalchalarida ham siydik yo’li hosil bo’ladi. Lansetniklarning ayirish organlari nefridiylardan tuzilgan bo’lsa ham mezodermadan kelib chiqqan. Bularda 100 juftga yaqin nefridiy kanalchalari bo’lib, ular jabra atrofida joylashadi. Nefridiylar yonida qon tomirlari tig’iz nur shaklida joylashib, birlamchi koptok hosil qiladi. Nefridiy kanalchalari urchish organlaridan ajralgan. Ayirish organlari hayvonot dunyosining rivojlanish bosqichlariga qarab o’zgarishi natijasida uch generasiyali buyrakka: oldingi buyrak, oraliq buyrak va doimiy buyrakka bo’lingan.

Oldingi buyrak - pronephros yoki bosh buyrak juda oddiy bo’lib, yuqori tuzilgan sut emizuvchilarda paydo bo’ladi va tez yo’qolib ketadi. Oldingi buyrak 3 – 4 juft tasmasimon buyrak kanalchalaridan iborat. Kanalcha voronkalari ro’parasida buyrak koptokchasi va tashqi buyrak tanachalari bo’ladi.