Sitologiya va

poliribosomalar
deb ataladi. 
Golji majmuasi. 
Birinchi marta nerv hujayralari tarkibidan 
topilgan. Hayvonlarning ko‘p hujayralarida yadro atrofida joylash
-
gan murakkab to‘r shaklida bo‘ladi. o‘simliklar va sodda hayvon-
lar hujayralarida o‘roqsimon yoki tayoqchasimon ayrim tanacha-
lardan iborat. elektron mikroskopda tekshirilganda golji majmuasi 
membranalar bilan chegaralangan va to‘p-to‘p (5–10 tadan) bo‘lib 
joylashgan yassilangan bo‘shliqlar, yirik vakuolalar va mayda pu-
fakchalardan tuzilganligi aniqlangan. uning membranalari silliq 
tuzilgan.
Golji majmuasi ko‘pgina muhim funksiyalarni bajaradi. endo-
plazmatik to‘r membranalarida hosil bo‘lgan oqsillar, polisaxarid-
lar, yog‘lar golji majmuasiga tashiladi. uning ichida bu birikmalar 
o‘zgarishga uchraydi va ajralishga tayyor shira sifatida o‘ralib, 
kerakli joylarga uzatiladi yoki hujayraning hayot faoliyati uchun 
foydalaniladi. Golji majmuasi faoliyati tufayli plazmatik membrana 
yangilanib turadi va o‘sib boradi.
http:eduportal.uz

---

41
huJAYRA hAQIDAGI TA’LIMoT
II Bo‘LIM
13­ §. mitoxondriya, plastidalar, lizosomalar va
sitoplazmaning boshqa organoidlari
 mitoxondriya 
(yunoncha “mitos” – ip va “xondro” – donador 
degan so‘zlardan olingan) bir va ko‘p hujayrali organizmlar 
ning 
barcha eukariot hujayralarida mavjud. Mitoxondriyalarning hayvon 
va o‘simlik olamida bunday keng tarqalishi ularni hujayrada mu-
him ahamiyatga ega ekanligidan darak beradi.
Mitoxondriyalar turli-tuman shakllarda: yumaloq, yassi, silindr-
simon va hatto ipsimon ko‘rinishda ham uchraydi. ular 0,2 mkm 
dan 15–20 mkm kattalikka ega. Ipsimon shakllarning uzunligi 15–
20 mkm gacha boradi. Turli xil to‘qimalardagi mitoxondriya larning 
soni bir xil emas. ularning soni hujayraning funksional faolligiga 
bog‘liq. uchadigan qushlarning ko‘krak mushaklarida mitoxondri-
yalar soni uchmaydigan qushlarga nisbatan juda ko‘p bo‘ladi. Mi-
toxondriyalarda ikki qavat: tashqi va ichki membarana lar mavjud. 
Tashqi membrana silliq, ichkisi esa burmali bo‘lib, 
kristalar
deb 
ataladi. kristalar membranasida juda ko‘p fermentlar joylashgan. 
ular energiya almashinuvida ishtirok etadi. Mito 
xondriyalar ya-
rim avtonom organoid bo‘lib ularning membrana lararo bo‘shlig‘ida 
DNk, RNk va ribosomalar bo‘ladi. Mitoxondriya bo‘li nish yo‘li bi-
lan ko‘payadi. Mitoxondriyalar bo‘linishidan oldin ularning DNksi 
ikki hissaga ortadi. Mitoxondriyalarning asosiy vazifasi energiya 
hosil qilish, ya’ni ATFni sintezlashdir. 
Plastidalar 
– o‘simlik hujayralarining organoidlari. ular anor-
ganik moddalardan birlamchi uglevodlarni hosil qilishda ishtirok 
etadi. Plastidalarning uch xil turi mavjud:
1. Sitoplazma hujayrada qanday vazifalarni bajaradi?
2. organoidlar qanday turlarga ajratiladi?
3. endoplazmatik to‘r qanday xillarga bo‘linadi?
4. Ribosoma qanday tuzilishga ega? u qanday vazifani 
bajaradi?
5. Golji majmuasini tuzilishi va vazifalarini tushuntirib bering.
http:eduportal.uz

---

42
HUJAYRA HAQIDAGI TA’LIMOT
II BO‘LIM