Sitologiya va

Genetik injeneriya.
Bu usul yordamida bir organizmning no-
yob genlarini ikkinchi organizmga ko‘chirib o‘tkazish ishlari amal-
ga oshiriladi.
Genetika fanining rivojlanish tarixi.
Genetika fanining rivoj-
lanish tarixida quyidagi asosiy bosqichlarni belgilash mumkin:
1- bosqich. G.Mendel va uning izdoshlari tomonidan irsiyat va 
irsiylanish qonunlarining kashf etilishi.
2- bosqich. T.Morganning xromosoma nazariyasining yaratili-
shi va uning rivojlantirilishi.
3- bosqich. Genetik tadqiqotlarga kimyo, fizika, kiberneti-
ka kabi fanlarning yutuqlarini tatbiq etish. Bu bosqich asosan 
elek 
tron mikroskopiya, rentgenostruktur tashxis kabi usullardan 
foydala nish bilan bog‘liq.
Genetika fanining rivojlanishiga xorijlik juda ko‘p olimlar 
o‘zlari ning hissa larini qo‘shishgan. o‘zbekistonda ham genetika 
sohasida ko‘plab olimlar ilmiy tadqiqot ishlarini olib borishgan va 
genetika fani ning rivojiga munosib hissa qo‘shishgan. Bu olimlari-
miz akademiklar J.A.Musayev, o.Jalilov, N.Nazirov, S.Mirahme-
dov, A.Abdukarimov, Abdullaev va boshqalar.
Irsiyatning duragaylash metodidan foydalanib o‘rganilganda 
quyidagi genetik simvollar qo‘llaniladi.
Chatishtish “x” belgisi bilan ifodalanadi. ona organizm “
”
(Venera-Zuhroning ko‘zgusi), ota organizm “
” (Mars qalqoni 
va nayzasi) belgisi bilan ifodalanadi. ota-ona organizmlar oldiga 
“P” harfi (lotincha “Parents” – ota-ona degan ma’noni anglatadi). 
ota-ona organizm va duragaylarda hosil bo‘ladigan gametalar 
“G” harfi bilan belgilanadi. Duragaylash natijasida olingan birinchi 
avlod duragay – F
1
, ikkinchi avlod duragay – F
2
va h.k simvollar 
bilan belgilanadi. “F” harfi lotincha “Filio” so‘zidan olingan bo‘lib, 
bolalar degan ma’noni anglatadi. Birinchi avlod (F
1
) duragaylarni 
dominant yoki retsessiv gomozigotali organizmlari bilan chatish-
tirish qayta – tahliliy chatishtirish yoki 
bekkross
deb ataladi. olin-
gan avlod esa F
b
tarzida belgilanadi.
9. Biologiya, 9- sinf.
http:eduportal.uz

---

130
genetika haqida umumiy ma’lumot
VI Bo‘LIM
1. Irsiyat deb nimaga aytiladi? Misollar asosida tushuntiring.
2. o‘zgaruvchanlik deb nimaga aytiladi?
3. Genetikaning rivojlanish tarixi qanday bosqichlarga 
bo‘linadi? har bir bosqichga izoh bering.
4. Genetika sohasida ilmiy tadqiqotlar olib borgan o‘zbekiston- 
lik olimlardan kimlarni bilasiz?