Sitologiya va

gen
yoki
 nuqtali mutatsiyalar
deb ataladi. ular oqsillar tuzilishiga 
57­ rasm.
Dominant mutatsiya
 — 
xo‘roz-
ning bo‘yin qismida patning 
bo‘lmasligi (A); normal jo‘ja (1) 
va mutant, patsiz jo‘ja (2) (B).
A
B
1
2

---

165
genetika haqida umumiy ma’lumot
VI Bo‘LIM
o‘zgarishlar kiritadi, ya’ni polipeptid zanjirdagi aminokislotalarning 
ketma-ketligi yangilanadi va shu bilan oqsil molekulasining funk-
sional faolligini o‘zgartiradi.
Xromosoma tuzilmasining o‘zgarishi 
xromosoma mutatsiya-
si
deb ataladi. Bunday mutatsiyalar xromosomaning ma’lum bir 
qismining yo‘qolishi tufayli vujudga keladi.
Ayrim hollarda xromosomadan ajralgan qism gomologik bo‘l-
magan xromosoma bilan birikib, genlarning yangi kombinatsiyasi-
ni paydo qiladi va ularning o‘zaro ta’sir xarakterini o‘zgartiradi.
urug‘lanish davrida bunday gametalarning normal gaploid 
gameta bilan qo‘shilishi natijasida hosil bo‘lgan zigotada mazkur 
turga xarakterli bo‘lgan diploidli to‘plamga nisbatan xromosoma-
lar soni bittaga ko‘p yoki kam bo‘ladi. Bunday holatlarda genlar 
muvozanatining buzilishi organizm rivojlanishining buzilishiga olib 
keladi.
Sodda hayvon va o‘simliklarda ko‘pincha xromosomalar ning 
gaploid to‘plamga nisbatan karra ortishi kuzatiladi. Xromosoma-
lar to‘plamining bunday o‘zgarishi
 poliploidiya
deb ataladi. Poli-
ploidiyaning darajasi har xil bo‘ladi. Sodda hayvonlarda xromo-
somalar soni bir necha yuz barobarga ko‘payishi mumkin. Poli-
ploidiya hodisasi yuksak o‘simliklarda keng tarqalgan. kariotip da 
xromosoma lar sonining ko‘payishi bilan organizmning genetik 
barqarorligi ortadi, mutatsiya jarayonida hayotchanlikning pasa-
yishi xavfi kamayadi. Poliploidiya organizmlarning hayotchanligi, 
mahsuldorligi va bosh qa xususiyatlarini oshiradi. o‘simlikshunos-
likda poliploidiya dan keng foydalaniladi. Chunki madaniy o‘sim-
liklarning sun’iy olin gan poliploid navlari yuqori hosildorligi bilan 
farqlanadi (167- betdagi 60- rasm).