Sitologiya va

irsiylanishi (ku-
mulyativ
polimeriya).
Qizil
oq
Pushti
A 
1
A 
2 
qizil
pushti
52­ rasm.
och pushti
oq
A
1 
A
1 
A
2 
A
2 
x a
1 
a
1 
a
2 
a
2 
A
1 
a
1 
A 
2
a
2
A
1
a
2
a
1 
A 
2
a
1
a
2 
och qizil
och qizil
A 
1
A 
2 
A
1
a
2
a
1 
A 
2
a
1
a
2 
A
1 
A
1 
A
2 
A
2
A
1 
A
1 
A
2 
a
2
A
1 
a
1 
A
2 
A
2 
A
1 
a
1 
A
2 
a
2
och qizil
A
1 
A
1 
A
2 
a
2 
pushti
pushti
och pushti
A
1 
A
1 
a
2 
a
2
A
1 
a
1 
A
2 
a
2 
A
1 
a
1 
a
2 
a
2 
A
1 
a
1 
A
2 
A
2 
A
1 
a
1 
A
2 
a
2
a
1 
a
1 
A
2 
A
2
a
1 
a
1 
A
2 
a
2 
pushti
och pushti
pushti
och qizil
och 
pushti
pushti
A
1 
a
1 
A
2 
a
2 
a
1 
a
1 
A
2 
a
2 
A
1 
a
1 
a
2 
a
2 
a
1 
a
1 
a
2 
a
2 
P
F
1

---

148
genetika haqida umumiy ma’lumot
VI Bo‘LIM
Buning sababi, junning sariqliligini ta’min etuvchi gen dominant 
gomozigotali holatida organizmning nobud bo‘lishiga olib keladi.
Quyidagi tajribaning natijasi buning isboti bo‘ladi. Tajriba-
da sariq, genotipli (Aa) ota-ona sichqonlar o‘zaro chatishtirilgan. 
ular ning avlodida sariq va qora rangli sichqonlar hosil bo‘ldi. 
Lekin ularning miqdoriy nisbati odatdagicha 3:1 emas, balki 2:1 
holatida bo‘ldi. Buning sababi, dominant gomozigotali (AA) sich-
qonlar embrional rivojlanish davridayoq nobud bo‘ladi. Demak, 
gomozigota dominant gen letal xususiyatga ega, ya’ni organizm-
ning nobud bo‘lishiga olib keladi. Turli-tuman o‘simliklar, hay-
vonlar, mikroorganizmlar irsiyatini o‘rganish bo‘yicha genetikada 
hozir to‘plangan g‘oyat katta materiallar genlarning ko‘p tomonla-
ma ta’sir ko‘rsa tishidan dalolat beradi. Genlarning o‘zaro hamda 
ko‘p tomonlama ta’sir etishi xususida keltirilgan ma’lumot va ku-
zatuvlar organizm irsiy asosi – genotip tabiati to‘g‘risidagi bilim-
larni chuqurlashtirishga imkon beradi. Duragaylar avlodidagi ajra-
lish ma’lumoti genotip bir-biridan ajraladigan va mustaqil ravish-
da nasldan-naslga o‘tib boradigan – genlardan tarkib topadi, deb 
ta’kidlashga imkon beradi. Shu bilan birga genotip yaxlit sistema 
bo‘ladi va uni ayrim genlarni shunchaki mexanik yig‘indisi deb qa-
rash mumkin emas.
organizm belgilarining rivojlanib borishi ko‘pgina genlarning 
o‘zaro ta’siriga bog‘liq bo‘ladi, har bir gen esa ko‘p tomonlama 
ta’sir etadi va organizmning bir emas, balki ko‘pgina belglarining 
rivojlanishiga ta’sir qiladi.
1. Genlarning polimer irsiylanishini birinchi bo‘lib qaysi olim
o‘rgangan?
2. Genlarning polimer irsiylanishida fenotip va genotip
jihatdan nisbat qanday bo‘ladi?
3. Genlarning ko‘p tomonlama ta’sirining mohiyati nimadan
iborat?
4. Genlarning o‘zaro ta’sirining Mendel qonunlaridan qanday 
farqli tomonlari mavjud?

---

149
genetika haqida umumiy ma’lumot
VI Bo‘LIM