Sitologiya va

duragaylash
yoki 
chatishtirish
usuli 
deb ataladi.
odatda bir juft belgisi bilan o‘zaro keskin farq qiluvchi orga-
nizmlarni chatishtirishni 
monoduragay chatishtirish
deyiladi. Ikki 
juft belgilari bilan farq qiluvchi ota-ona organizmlarni chatishtirish-
ni 
diduragay chatishtirish
va nihoyat, uch va undan ortiq belgi-
lari bilan farq qiluvchi organizmlarni chatishtirishni esa 
polidura-
gay chatishtirish 
deb yuritiladi.
monoduragay chatishtirish. Monoduragay chatishtirish
deb, bir juft turg‘un belgisi bilan farq qiluvchi ota-ona organizm-
larni chatishtirishga aytiladi.
Irsiyat qonunlarini tahlil qilishni Mendel monoduragay chatish-
tirishdan boshladi.
Masalan, qizil gulli no‘xatni oq gulli no‘xat bilan chatishtirishni, 
doni sariq no‘xatni doni yashil no‘xat bilan chatishtirish monodura-
gay chatishtirishga misol bo‘ladi. Tajribada doni sariq va yashil 
no‘xat o‘simliklari chatishtirilsa, shu chatishtirish natijasida olina-
digan birinchi avlod duragaylarning hammasida doni sariq bo‘ladi. 
Qarama-qarshi belgi (donlarning yashilligi) go‘yo yo‘qolib ketadi. 
Mendelning birinchi avlod duragaylarning bir xilligi mana shunday 
namoyon bo‘ladi. Donlarning sariq rangidan iborat belgi (yashil 
rang) yuzaga chiqishiga go‘yo yo‘l qo‘ymaydi va F
1
duragaylar-
ning hammasi sariq (bir xil) bo‘lib qoladi.

---

132
genetika haqida umumiy ma’lumot
VI Bo‘LIM
Belgining ustun turishi dominantlik, ustun turadigan belgi
 
domi nant belgi 
deb ataladi. Mendelning birinchi qonuni – 
domi-
nantlik qonuni 
yoki 
birinchi bo‘g‘inda bir xillilik qonuni 
deb
ataladi.
ko‘zdan kechirilayotgan misollarda donning sariq silliq for-
malari, gulning qizil rangi, donning yashil, burishgan, gulning oq 
rangi ustidan dominantlik qiladi. Qarama-qarshi, F
1
da namoyon 
bo‘lmaydigan belgi 
retsessiv belgi
deb ataladi. Dominant belgilar 
katta harflar bilan, (A) retsessiv belgi esa kichik harf (a) bilan bel
-
gilanadi.
Agar organizm genotipida ikkita bir xil genlar bo‘lsa, bunday 
organizm