Sirtqi bo’lim kurs ishi

    2.2. Yetakchi davlatlarning Suriya inqirozidagi ishtiroki va ta’siri 

 

    Xulosa  qilib  aytganda,  tashqi  siyosat  davlatlarning  xalqaro  hamjamiyat

 

doirasida  milliy  manfaatlarini  ta‟minlashga,  xavfsizligini  kafolatlashga  qaratilgan

 

oqilona  tashqi  siyosat  olib  borish  vositasi  bo`lib  xizmat  qiladi.  Ayrim  hollarda

 

davlatning  umumbashariy  manfaatlardan  ko`ra  milliy  manfaatlarni  ustun  qo`yishi

 

ayrim  mojorolarga  olib  keladi.  Buning  natijasida  jahon  siyosati  va  xalqaro

 

munosabatlar  tizimidagi  aktorlar  o`rtasida  o`zaro  keskinlashuv,  muayyan  masalalar

 

borasida  manfaatlarning  bir  biriga  nisbatan  qarama  –  qarshi  kelishi  va  albatta

 

bunday  bir  vaziyatda  har  bir  aktorning  o`z  milliy  manfaatlarini  ta‟minlash

 

maqsadida  olib  borgan  tashqi  siyosati  natijasida  Jahon  siyosati  subyektlari

 

o`rtasida 

o`zaro 

keskinlashuv 

oqibatida 

xalqaro 

tizimning 

yanada

 

murakkablashishiga  olib  keladi.  Tashqi  siyosat  davlatlarning  xalqaro  hamjamiyat

 

doirasida  milliy  manfaatlarini  ta‟minlashga,  xavfsizligini  kafolatlashga  qaratilgan

 

oqilona  siyosat  olib  borish  vositasi  bo`lib,  o`z  navbatida  ushbu  faoliyat  bir  qator

 

zaruriy  strategiyalarni  ham  qamrab  oladi.  Ushbu  strategiyalar  doimiy  ravishda

 

ijobiy  xarakterga  ega  bo`lmasdan,  ko`p  xollarda  umumbashariy  manfaatlardan

 

ko`ra milliy manfaatlar ustuvorligi aks etadi.

 

    

Har  qanday  davlatning  tashqi  siyosiy  manfaatlari,  maqsad  va  vazifalari,

 

avvalo,  milliy  ehtiyojlar,  manfaatlar,  qadriyatlar  bilan,  ularni  xalqaro  maydonda

 

himoyalash  va  ta‟minlash  bilan  bog`liq.  XXR  tashqi  siyosatini  o`z  milliy

 

manfaatlari  asosida,  umumbashariy  manfaatlarni  hurmat  qilgan  holda  olib  boradi.

 

Davlatlar  tashqi  siyosatida  diplomatiya  muhim  rol  o`ynaydi  va  XXR  bundan

 

oqilona fodalaib kelmoqda.

 

    

Yaqin  Sharq  muntaqasi  hozirgi  paytda  o`zining  joylashuvi  va  iqtisodiy,

 

siyosiy,  strategik  potensiali  hamda  energetik  manbaalarga  boyligi  tufayli  jahonning

 

yirik  davlatlarining  e‟tiborini  o`ziga  jalb  qilib  kelmoqda.  Shu  sababli  ham  Xitoy

 

bugungi  kunda  turli  infrastruktura  loyihalarini  Yaqin  Sharq  va  Afrikada

 

mintaqalarida amalga oshirmoqda. 

 

---

37 

 

2009-yilda 

Xitoy 

Afrika 

davlatlari 

bilan 

savdo 

aloqarida 

birinchlikni

 

AQSHdan  olib  qo`yganligi  va  Afrikaning  savdo  aloqalari  bo`yicha  yetakchilikni

 

o`z  qo`liga  olishi  Xitoyning  Yaqin  Sharq  va  Afrikadagi  obro`sining  ortishiga

 

hamda  o`z  manfaatlarini  yanada  mustahkamlashga  olib  keldi.  Xitoy  Yaqin  Sharq

 

mintaqasini  Yevropa,  Osiyo  va  Afrika  davlatlari  bilan  bog`lovchi  logistik  markaz

 

sifatda  ko`radi  va  ushbu  muntaqa  davlatlari  bilan  ijtimoiy,  siyosiy,  iqtisodiy,

 

madaniy 

aloqalarni 

rivojlantirishga 

alohida 

e‟tibor 

beradi.

 

Xitoyning 

Yaqin 

Sharq 

mintaqasidagi 

siyosatini 

o`rganish 

jarayonida

 

quyidagi xulosalarga keldik.

 

    

Birinchidan. 

Xitoy  Xalqaro  maydonda  gegemon  bo`lishga  intilmaydi  va

 

asosiy  e‟tiborini  iqtisodiy  rivojlanishga  qaratishini  Yaqin  Sharq  davlatlar  bilan

 

aloqalarida ham ko`rishimiz mumkin.

 

    

Ikkinchidan. 

Xitoy  xalqaro  Maydonda  Jumladan  Yaqin  Sharq  mintaqasida

 

ro`y  berayotgan  mojorolarga  nisbatan  kuch  ishlatishni  keskin  qoralaydi  va  bu

 

mojarolarni muzokaralar yo`li bilan hal qilish kerak deb hisoblaydi.

 

    

Uchinchidan. 

Xitoy  diplomatiyasining  Yaqin  Sharq  mintaqasidagi  o`ziga

 

xosligi  shundan  iboratki,  Xitoy  bu  mintaqadagi  muammolarni  bartaraf  etishda

 

G`arb  davlatlari  singari  kuch  ishlatib  emas  balki,  oqilona  yondoshuv  va  tinchlik

 

muzokaralari  orqali  muammolarni  hal  qilish  g`oyasini  ilgari  suradi.  Shu  o`rinda

 

XXR  raisi  Si  Szinpin  2016  yil  Yaqin  Sharq  davlatlariga  tashrifi  chog`idagi  nutqida

 

Yaqin  Sharqdagi  tafovutlarni  hal  qiluvchi  asosiy  kalit  bu  taraqqiyot  rivojlanishiga

 

yordam  berish  ekanligini,  to`g`ri  yo`lni  tanlash  borasidagi  asosiy  kalit  esa  ijtimoiy

 

shart sharoitlarni muvofiqlashtirishni ta`minlash ekanligini qayd etib o`tgan edi.

 

    

To`rtinchidan. 

Yaqin  Sharqda  ro`y  berayotgan  mojorolar  xususan  arab-asroil

 

mummaosiga  tashqi  kuchlarning  aralashuvi  vaziyatning  yanada  chigallashishiga

 

olib  kelmoqda.  Ma‟lumki  arab-isroil  mojarosini  qanchalik  tartibga  solishga

 

urinilmasin,  vaziyat  boshi  berk  ko`chaga  kirib  qolmoqda.  Shu  sababli  agar  bugungi

 

kunda  muammoni  hal  etish  iloji  bo`lamasa,  Xitoy  hukumati  mintaqada  vaziyatni

 

yumshatish, o`zaro urush va qo`paruvchilik harakatlarini oldini olish uchun ichki 

 

---

38 

 

xavfsizlikni  mustahkamlashda  mintaqa  davlatlariga  tinchlik  loyihalarini  amalga

 

oshirishga ko`maklashishi zarur.

 

   

Beshinchidan. 

Albatta  Yaqin  Sharq  mintaqasidagi  muammolarga  Xitoyning

 

aralashuvi  G`arb  davlatlar  va  AQSHga  yoqmaydi  shuning  uchun  Xitoy  Yaqin

 

Sharqdagi  G`arbga  qarshi  siyosatida  asosiy  ittifoqchilari  Rossiy  va  Eronning

 

qo`llab quvvatlashiga tayanadi.

 

    

Oltinchidan. 

Tarixiy  izlanishar  shuni  ko`rsatadiki  kuch  ishlatish  bu  –

 

muammolarni  hal  qilishning  aslo 

maqbul  yechimi  emas.  Yaqin 

Sharq

 

mamlakatlaridagi  mamlakatdagi  turli  xil  partiyalarning  manfaatlarini  qondirishning

 

eng  to`g`ri  yechimi  bu  murosa  yo`llarini  o`ylab  topish  hamda  hamfikr  hamjihat

 

bo`lishlikdir.

 

    

Xitoyning  Yaqin  Sharq  mintaqasidagi  muammolarni  hal  qilishga  doir

 

quyidagi tavsiyalar berildi.

 

    

Birinchidan

: 

Xitoyda 

o`zining 

ichki 

muammolari 

bo`lganligi 

sababli

 

davlatlarning  ichki  ishlariga  aralashmaslik  tamoyilini  ilgari  suradi  va  Yaqin  Sharq

 

mintaqasida  ham  shu  tamoyilga  asoslanib  siyosat  olib  boradi.  Xitoy  G`arb

 

davlatlaring  ham  Yaqin  Sharq  mintaqasidagi  muammolarni  bartaraf  etishda  ushbu

 

tamoyilga asoslanib siyosat olib borishiga erishishi kerak.

 

    

Ikkinchidan: 

Xitoy 

mintaqa 

hududlaridagi 

mojorolarda 

BMT 

doirasida

 

kelishuvga  erishishi  zarur.  Xususan,  Suriyada  fuqarolar  urushiga  barham  berilishi,

 

terrorizmga  qarshi  kurashda  yakdil  xulosaga  kelinishi  va  hamkorlik  asosida  harakat

 

qilinishi zarur.

 

   

Uchinchidan: 

Xitoyning  BMT  XK  dagi  o`rnini  hisobga  olgan  holda  shuni

 

aytish  kerakki  mintaqada  harbiy  kuchlar  bilan  hal  qilinadigan  mojorolarda

 

davlatlarning  harbiy  kontingentlarini  olib  kirmaslik,  faqatgina  BMT  harbiy

 

kuchlaridan  foydalanish.  Bu  davlatdagi  moddiy  boyliklarning  biron  bir  davlat

 

foydasiga  xizmat  qilishining  oldini  oladi.  Alohida  davlatlarning  harbiy  kuchlari

 

kirib  kelgan  hududlar  vayrongarchilikka  aylantirilgan  bo`lib,  buni  Afg`oniston,

 

Iroq, Liviya misolida ko`rishimiz mumkin. 

 

---

39