Sinxron mashina — aylanish tezligi (n) oʻzgarmas boʻlib, stator toʻkining chastotasi {\displaystyle f={\frac {pn}{60}}} nisbat orqali bogʻliq boʻlgan oʻzgaruvchan toʻk mashinasisinxron mashinadeb ataladi.
Stator va rotor sinxron mashinaning asosiy qismlari hisoblanadi.
Statorning oʻzagi o'zaro izolatsiyalangan elektrotehnik poʻlat yaproqchalardan yegʻilgan boʻlib, silindrsimon yahlit korpusning ichki qismidagi pazlarga uch fazali oʻzgaruvchan toʻk choʻlgʻamlari joylashtiriladi.
Sinxron mashinalar elektr generatorlari, dvigetellari va reaktiv quvvat kompensatorlari sifatida ishlatiladi. Barcha elektr mashinalari kabi ular ham qaytuvchanlik husuiyatlariga ega. Sinxron mashinalar, asosan, barcha elektr stansiyalarida quvvati 800 kVa (kilovatt) va undan ortiq boʻlgan generatorlar oʻrnatilgan. Gidravlik elektr stansiyalaridagi generatorlarning quvvati birmuncha kam boʻlib, 500 — 600 kVa ni tashkil etadi. Atom elektr stansiyalarida esa bitta blokning quvvati 1.5 ming MVA(Megavoltamper — transformator elektr toki kuch birligi)ga yetadi.
Mashina oʻqiga mahkamlangan kontakt halqalariga rotor choʻlgʻamining ikki uchi mahkamlangan boʻlib, halqalar sirtida qoʻzgʻalmas toʻk oʻlchovi choʻtkalar sirpanadi. Rotor uchun doimiy tok manbai sifatida quvvati uncha katta boʻlmagan oʻzgarmas tok generatori — uygʻotgich ishlatiladi. Odatda, uygʻotgichning quvvati sinxron mashina quvvatining(1-3)% ini tashkil etadi. Ayrim hollarda sinxron generator hosil qilgan tokni toʻgʻirlash yoʻli bilan doimiy toʻk hosil qilinadi.
2. Sinxron mashinaning quvvat isrofi va FIK Sinxron dvigatelь tarmokdan elektr energiyasi oladi va uni mexanik energiyaga aylantirib beradi. Elektr energiyani mexanik energiyaga aylantirishda dvigatelda ma’lum energiya isrof buladi. Dvigatelda isrof buladigan energiya asosan elektr, magnit va mexanik isroflardan iborat buladi. Asinxron dvigatelь tarmokdan
(3-26)
kuvvatni oladi. Bu kuvvatning bir kismi statorning temir uzagi magnitlanganda, magnit isrof sifatida (Δpn1) xamda stator chulgamlaridan tok utganda elektr isrof (Δpe1) sifatida yukoladi. Stator chuetamlarida elektr isrof:
(3-27)
bilan aniklanadi.
Tarmokdan olingan kuvvatning krlgan kismi magnit maydoni vositasida rotorga uzatiladi va bu kuvvat elektromagnit kuvvat (Re) deyiladi. Elektromagnit kuvvat kuyidagicha aniklanadi:
Elektromagnit kuvvatning bir kismi rotor chulgamida elektr isrof uchun sarflanadi, ya’ni rotor chulgamidan tok utganda u kiziydi. Bunda elektromagnit kuvvatning bir kismi issiklikka aylanadi. Rotordagi elektr isrof kuyidagicha anikdanadi:
Dvigatelь normal sharoitda ishlaganda magnitlanish chastotasi kichkina buladi. SHuning uchun rotor uzagining magnitlanishi uchun sarflanadigan magnit isrof xam juda ozgina buladi, Kupincha, u e’tiborga olinmaydi. Elektromagnit kuvvatning krlgan kismi dvigatelda mexanik kuvvatga aylanadi. kuvvatning bu kismi dvigatelning tula mexanik kuvvati ( ) deyiladi va kuyidagicha anikdanadi:
ifodani e’tiborga olib, tula mexanik kuvvatning formulasini kuyidagicha yozamiz.
Bu ifodadan Δpe2 ni aniklaymiz: Δpe2= Re *s Demak, rotor chulgamida issik.likka aylanadigan kuvvat, ya’ni rotordagi elektr isrofi, dvigatelning sirpanishiga tugri proportsional e k a n. Agar sirpanish kichkina bulsa, rotorda elektr isrof xam ozrok.; agar sirpanish kiymati katta bulsa, elektromagnit kuvvatning Kuprok. kismi rotorda isrof bular ekan. SHuning uchun xam sirpanish kiymati k.ancha kichkina bulsa, asinxron dvigatelь shuncha tejamli ishlaydi. Dvigatelь ishlaganda podshipniklarning ishk,alanishi va aylanadigan kismining xavoda ishk.alanishi natijasida xam ma’lum kuvvat isrof buladi. Bundan tashk.ari, sochilma magnit okimlari xamda stator va rotor pulat uzagining tishlarida va yaxlit temir kismlarida magnit maydonining uzgarib turishi natijasida, va boshka sabablar natijasida kushimcha kuvvat isrof buladi.
Sinxron dvigatelning tula mexanik kuvvatidan mexanik isrof (Δpmex) ni va kushimcha isrof (Δpkush) ni ayirsak, dvigatelь vali orkali mexanizmga uzatiladigan foydali kuvvatni topamiz. Bu kuvvat dvigatelь validagi kuvvat yoki foydali ishga sarflanadigan mexanik kuvvat deyiladi va bilan belgilanadi:
Foydali ishga sarflanadigan kuvvatni boshkacha usulda aniklash mumkin. Buning uchun dvigatelda buladigan yigindi kuvvat isrofini aniklash lozim buladi. Sungra tarmokdan dvigatelning statoriga beriladigan kuvvat R, dan yigindi kuvvat isrofini ayirish lozim buladi, ya’ni:
