Sintaksis haqida umumiy ma'lumot

Juda muhim. Monologik nutqda so’zlovchining o’zgalar gapidan aynan foydalanishi ko’chirma gapli qo’shma gapni hosil qiladi.
Bunday qo’shma gap ikki qismdan tashkil topadi: 1. So’zlovchining(muallifning) gapi; 2.o’zganing gapi. M: “Ko’p narsalarni ko’zimga ko’rsatdingiz,yana ko’p narsalarni ko’rgani qo’limga chiroq berdingiz,O’rmonjon aka”,- dedi Siddiqjon. Yuqoridagi gapda dedi Siddiqjon qismi muallif gapi, ungacha bo’lgan qism esa o’zganing gapi hisoblanadi.
Fikrni asosli va go’zal ifodalamoq uchun ko’p hollarda xalq maqollaridan,hikmatli so’zlardan, adabiy parchalardan foydalaniladi. Nutqqa tayyor olib kirilgan bu maqol va hikmatli so’zlardan keyin –deydi xalqimiz,- deydi adib singari muallif gaplari qo’llanilib,ko’chirma gapli qo’shma gapni hosil qiladi. M: “Olting boshing omon bo’lsa,rangi ro’ying somon bo’lmas”,- deydi dono xalqimiz. Ko’rinadiki,bunday iboralardan foydalanish nutqiy madaniyatni oshiradi.
Ko’chirma gapli qo’shma gaplarda tinish belgilarining ishlatilishi
Ko’chirma gap bilan muallif g api turlicha o’rinlashishi mumkin. Ularning o’rinlashish tartibini quyidagicha ko’rsatish mumkin:

1. 
   Muallif gapi (MG) + ko’chirma gap (KG). M: Xalqimiz deydi:” Sabr tagi –sariq oltin”.Bunday vaqtda muallif gapidan so’ng ikki nuqta qo’yiladi ,ko’chirma gap qo’shtirnoq ichiga olinib,bosh harf bilan boshlanadi.Ko’chirma gap oxiriga,agar u darak va buyruq gap bo’lsa,nuqta; so’roq gap bo’lsa,so’roq belgisi qo’yilib,qo’shtirnoq yopiladi.
   
2. 
   KG + MG: “To’g’ri,qoloqdan cho’loq yaxshi”,-dedi qovog’ini solib Dilshod. “Nega xat-pat, telegramma yubormadingiz?”-dedi Jo’ra.
   
3. 
   KG + MG + KG: “Endi hamisha xonadon sohibining gapiga quloq solgaysiz,- dedi Bibixonim kelinga,- aytganlarini so’zsiz bajargaysiz”.
   

Bunday vaqtda ko’chirma gap qo’shtirnoq ichida bosh harf bilan boshlanadi.Muallif gapi bilan ko’chirma gapning uzilgan joyi vergul va tire bilan ajratiladi.Muallif gapidan so’ng ko’chirma gapning qolgan qismi nuqta va tire yoki vergul va tire bilan davom etadi.

4. 
   MG:”KG”,- mg.M: Qaynonasi Bibixonim:’ Bu in’omning teran ma’nosi bor”,- dedi sirg’alarni kelinining qulog’iga taqib qo’yar ekan.
   

Bunday vaqtda muallif gapidan so’ng ikki nuqta qo’yiladi,ko’chirma gap qo’shtirnoq ichidan bosh harf bilan boshlanadi. Ko’chirma gap oxirida qo’shtirnoq yopiladi va muallif gapining davomi ko’chirma gapdan vergul va tire bilan ajratilgan holda kichik harf bilan boshlanadi.