Sintaksis haqida umumiy ma'lumot

ISTAK GAPLAR VA ULARNING USLUBIY XUSUSIYATLARI
Nutq jarayonida boshqalarga o'zingizning istak-xohishingizni bayon qilgingiz kelsa, ana shu maqsadingizga muvofiq shart-istak maylidagi fe'l bilan ifodalangan gap shaklini tuzasiz. Masalan: Toshkentga borsam. Mustaqillik maydonini ko’rsam. Istak gaplar kesimi shart-istak maylidagi fe'llar bilan ifodalangan gaplardir. Masalan:
Xorijiy tillarni yaxshi o'rganib, chet ellarga o'qishga borsam.
Qani hamma xotin ham sizday bo'lsa...
Qani til bo'lsa-yu, u bilan suhbatlasha qolsa!
So’roq, undov belgisi qo'yiladi. Masalan: Chiqmaysizmi?! Atsangiz-chi nima dedi?l
salomlashish-so'rashish, xayrlashish singari holatlar bilan kelgan gaplar ham yuqori ohang bilan aytiladi (To'y muborak! Xayr, do'stim!) va undov gaplar hisoblanadi. His-hayajon gaplarda ko'pincha kesim gapning oldida keladi.
Poyezd keldi. Keldi poyezd! . Uyingiz nurga to'lsin. Nurga to'lsin uyingiz!
Dalaga chiqmaysizmi? Chiqmaysizmi dalaga?! - Vatanim bog'larga burkansa. Eh, bog'larga burkansa Vatanim!
GAPNING HIS-HAYAJONNING ISHTIROKIGA KO'RA TURLARI
Gaplar his-hayajonning ishtirokiga ko'ra ikki turga bo'linadi:
1) his-hayajonsiz gaplar; 2) his-hayajon (undov) gaplar
Darak, so'roq va buyruq gaplar his-hayajonsiz gaplardir. Bular nutqda kuchli his-hayajonga ega bo'lishi bilan his-hayajon gaplarga aylanishi mumkin. His-hayajon gaplar undov gap ham deb nomlanadi.
Undov gap fikrni kuchli his-hayajon bilan ifodalaydigan, kuchli ohang bilan aytiladigan gaplardir. Ular shodlik, quvonch, suyunish, qo'rquv, tantana, taajjub, qayg'u, afsuslanish kabi turli hissiyotlarni ifodalaydi va baland ohangda aytilishi bilan boshqa gap turlaridan farq qiladi. Yozuvda undov gapning oxiriga undov belgisi qo'yiladi. Masalan: Voy, qomatingdar onang o'rgilsin! O'z qilmishlaringizdan uyalmaysizmi! Qadamlaringizga hasanot!
His-hayajon gaplar his-hayajon ohangi bilan aytilgan darar so'roq, buyruq shaklidagi gaplardir. Masalan: Ey Vatan! Polvonlaring bor bo’lsin! Uyg'oq bo'lsin!
His-hayajon gaplarda ko'pincha qancha, naqadar, qanda, shunchalar so’zlari hamda undov so'zlar ishtirok etadi yoki kesim gapning oldida keladi. Masalan: Oh, naqadar go'zal ona tabiat Yozuvda his-hayajon gaplar oxiriga undov belgisi qo'yiladi. Agar so'roq gap his-hayajon bilan aytilsa, oldin so'roq belgisi, undan keyin undov qo’yiladi.