Sintaksis haqida umumiy ma'lumot

Esda saqlang: Kelishik qo'shimchalari bilan ko'makchilar o'zaro sinonimik munosabatda bo'lsa ham, ular o'rtasida ma'lum ma'no farqlanishi mavjud. Kelishik qo'shimchasi yor­damida bog'langanda hokim bo'lak ifodalagan harakatning chiqish yoki yo'nalish nuqtasi aniq, ko'makchi yordamida bog'langanda esa noaniq bo'ladi. Qiyoslang: maktabdan chiqdi - maktab tomondan chiqdi,
maktabga ketdi - maktab tomonga ketdi.
BITISHUV. So'z birikmalari tarkibidagi tobe va so'zning hech qanday qo'shimchasiz, faqat ohang va ma'nosiga ko'ra bog'lanishi bitishuv deyiladi: tez termoq, chiroyli gapirmoq, ishchan o'quvchi, mehribon murabbiy.
MOSLASHUV. Tobe so'zning hokim so'zga qaratqich kelishigi qo'shimchasi yordamida, hokim so'zning esa tobe so'zga egalik qo'shimchalari yordamida bog'lanishi moslashuv deyiladi:
kitobning muqovasi, xonalarning kattarog'i, bizning sinfimiz,
sizning ukangiz.
Esda saqlang: Tobe bo'lak hokim bo'lakka qaratqich kelishigi va egalik qo'shimchasi yordamida bog'langanda, ikki tomonlama bog'lanish ro'y beradi. Tobe bo'lak qaratqich kelishigi qo'shimchasini oladi. Bunday bog'lanishda tobe qism qaratqich, hokim qism qaralmish deb nomlanadi.
Ko'pincha qaratqich kelishigi yoki egalik qo'shimchasi, ba'zan esa har ikkisi ifodalanmaydi. Uni quyidagi sxema orqali ifodalash mumkin:
a)-ning (do'stimning) (ona) -si
b)-0 (mustaqillik) (shabada) -si
c)-ning (bizning) (Vatan) -0
Qaratqich kelishigi doimo tushib qolavermaydi. U quyidagi hollarda, albatta, qo'llaniladi:
a)qaratqich bilan qaralmish o'rtasida boshqa so'z kelsa:
Derazaning qora oynasi
b)qaratqich atoqli otlar va olmoshlar bilan ifodalanganda:
Ahmadning daftari, mening daftarim kabi.
Yuqorida ta'kidlanganidek, qaratqich va qaralmish munosabatida qaratqich va egalik qo'shimchalarining ifodalanishi to`rt xil ko'rinishga ega. Bu ko'rinishlar o'rtasida ma'lum mazmuniy va uslubiy farqlanish bor. Qiyoslang:
1)daftarning varag'i - varaq so'zlovchi va tinglovchi uchun aniq bitta daftar;
2)daftar varag'i - umuman, daftar;
3)bizning daftar - I shaxs ko'plikdagi olmoshlar uchun xos;
4)daftar varaq - so'zlashuv uslubiga xos.